Hareketlilik hayatın her köşesinde vardır. İnsanlar sürekli bir yerlere gider, bir şeyleri taşır. Bu hareketlilik canlılığın doğasında vardır. Çünkü bazı şeylerin gerçekleşebilmesi için oldukça gereklidir. Bu hareketliliğin en ilginç kısmı hücrelerimizde yatıyor. Hücrelerin içerisinde bulunan Motor Proteinler, kargo denilen yükleri ATP yardımıyla mikrotübül adı verilen lif üzerinde taşıyor. Mikrotübül lifleri üzerinde yürümesi nedeniyle adına motor protein adı verilmiş. Bu taşıma işlemini ilginç kılan şey ise bu motor proteinin yürümesi...
Motor Proteinler Nerede Yürür, Ne Taşır?
Nasıl yürüdüğünden önce tam olarak nerede yürüdüğünü bilmemiz gerekiyor. Mikrotübül adı verilen liflerde yürüdüğüne değinmiştik. Bu konuyu biraz daha açalım. Mikrotübüller hücre içerisinde neredeyse tüm hücreyi saran bir örgü ağı gibidir. Hücrenin iskeletini oluşturur ve hücrenin yapısını korumakla da görevlidir. Mikrtobül'ün eksi uçları hücrenin çekirdek bölgesinde bulunur. En artı uçlarında ise periferler bulunur.
Bu görmüş olduğunuz hücredeki mikrotübül haritasıdır. Hücreyi tamamen çevreleyerek Motor Proteinler için bir platform oluştururlar. Kinesin ve Dinein adını verdiğimiz Motor Proteinlerin görevi, bu ağ üzerindeki liflerde kargoları artı ya da eksi uçlara taşımaktadır.
Miyozin de bir motor proteindir. Ancak Miyozinler, kaslarda bulunan Mikrofilamanları kullanarak taşıma yaparlar. Miyozinler de ATP ile hareket ederler, ancak görünümleri Kinesin kadar ilginç değildir. Çünkü Kinesin'de tıpkı bir canlının kargoyu taşıdığı görünümü oluşur.
Motor Proteinler Nasıl Yürür?
Hepimiz biyoloji derslerinden hatırlarız. Taşıma işleri için gerekli enerji ATP tarafından sağlanır diye. Kısaca tekrar hatırlayalım; ATP tüm hücrelerde enerji dönüşümlerini sağlayan organik bir bileşiktir.
ATP'nin kimyasal enerjiyi hareket enerjisine çevirmesiyle hücre içerisinde oluşan kuvvet motor proteinin yürümek için ihtiyaç duyduğu enerji kaynağıdır. ATP'nin fosfat grupları arasında yer alan iki bağa yüksek enerjili fosfat bağı adı verilir. Bu bağlar kırıldığında enerji açığa çıkar. ATP kuvvet için gerekli enerji bu yöntemlerle sentezler.
Motor Protein Çeşitleri
Kinesin
Ökaryot hücrelerde bulunur ve yürüyerek taşıma işlemini gerçekleştirir. Kinesin'lerin hücre bölünmelerinde çok önemli rolleri vardır. Hücre bölünmeleri esnasında Kromozomları taşımakla görevlidirler. Kromozomların doğru yerleştirilmesinde çok önemli role sahiptirler. Hücre içerisindeki zarlı organellerin (Mitokondri, Endoplazmik Retikulum, Golgi Kesesi gibi) merkezden perifere taşınmasında görev alırlar. Ayrıca Hücre içerisindeki kargo zarsız yapılar olan kargo proteinleri gibi yapıları taşırlar.
Dinein
Dinein, hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur. Artı uçtan eksi uca doğru taşıma yapar. Dineinler'in yaptığı bu taşıma işlemine "retrograt" adı verilir. Hücre içerisindeki organel taşınımlarını ve sentrozom yerleşimi gibi önemli faaliyetleri gerçekleştirir.
Miyozin
Diğer motor proteinlerinden çok farklıdır. Miyozin diğerlerinden farklı olarak kaslarda bulunur. Bir kastaki protein kütlesinin %55'ini Miyozin oluşturur. Kaslardaki kasılma ve gevşeme hareketlerini düzenler. Bu işlemleri aktin flamentlerle etkileşime girerek sağlarlar. Yani kaslardaki kasılmalardan Aktin ve Miyozin sorumludur.
