YAŞAYAN AĞACIN YAŞINI BULMAK
Aşağıda yazılanları okumadan önce, yine bu sitede bu konuda yayımlanan bir yazıyla kendinize bir bilgi altyapısı hazırlayın (Emre AKKAYA / Ağaçların Yaşı Nasıl Hesaplanır?). Her ikisini de okuyunca, yazıların birbirini nasıl tamamladığını göreceksiniz.
* * *
İnternet sayfalarında, ağaçların yaşını hesaplamak için çeşitli yöntemler anlatılıyor. Bunlardan en yaygın olanı da, ağaç halkalarını sayma yöntemi.
Yazılardan yararlanan okurlar;” ağacın yaşını belirlemek için ağacı mutlaka kesmek mi gerecek” diyerek çok önemli bir konuya değiniyorlar.
Gerçekten yazıları okuyunca böyle bir izlenim ediniyor insan. Oysa küçük bir ek yapılsa; “Bu ölçüm kesilmiş ağaçların kütüğünde ya da tomruğun kalın ucunda yapılan ölçüdür, canlı ağaçlar için başka yöntemler uygulanır” denilse, okuyucuların sorusuna gerek kalmayacak. Böyle bir açıklama yapacak yazılar daha çok ilgi çekecek bence.
Biz şimdi – yaşını ölçmek için bizim kestiğimiz değil de daha önce - kesilmiş bir ağacın kütüğü başına gelelim ve aşağıdaki resme bakar gibi kütüğe kuşbakışı bakalım. Resimden de anlaşılacağı şekilde; ağaç gövdelerinde her yıl ilkbahar ve yaz mevsiminde olmak üzere iki halka oluşmaktadır. İlkbaharda oluşan odun halkası açık renkli, yazın oluşan odun halkası ise koyu renkli olur. Koyu renkli halkaları- yani yazın oluşanları- kabuktan kütüğün ortalarındaki öze doğru sayınca kesilmiş ağacın yaşını hesaplayabiliriz. Çünkü koyu renkleri saymak çok kolaydır ve her yıl yalnız bir tane koyu renkli halka oluşmaktadır (İklimin çok uygun olduğu kimi yıllarda çift halka da oluşabilir; ama bu çok enderdir). Bu halkaları daha derinlemesine inceleyen biliminsanları o halkanın hangi yıla ait olduğunu saptadıktan sonra o yılın iklim koşulları hakkında da bilgilendirebilirler bizi. Bu bilgileri inceleyip irdeleyen bilim dalına Dendroklimatoloji adı verilir.
Bu halka sayım işini ağacı kesmeden, ağaca zarar vermeden de yapabiliriz. Bu işlem için çok basit bir gereç kullanmak gerekir.
“Artım Burgusu” adı verilen bu gereç hammaddesi çelik olan bir borudur. Ağaca kolaylıkla girebilmesi için ucu sivri vida gibidir. Artım burgularının, ince ya da kalın çaplı ağaçlara uygulanması için değişik uzunlukta ve değişik çapta (kalınlıkta) olanları vardır.
Resimdeki “T” biçimli, 3 parçalı bu gerecin siyah bölümü, içi oyuk ucu vida şeklinde bir boru. Siyah kısmın ucu sivridir. Yaşını ölçeceğiniz ağaca bunu göğüs hizanızdan saplar ve burgularsanız, ağacın merkezine kadar rahatça ulaşabilirsiniz. “Ağaç çok kalın, bu burgu ile merkeze ulaşamam” derseniz, uzunluğu ve çapı değişik daha başka burgular da var. Resimdeki portakal rengi boruyu - içindeki siyah parçayı ağaca saplayarak - çevireceksiniz ki; içi boş olan burgulu kısım yavaş yavaş içeri girsin ve ağaçtan kopardığı parçaları düzgün bir “çubuk makarna” gibi boşluk içinde toplasın. O makarnanın üzerinde yaş halkalarının izleri var; onları sayacaksınız sonra.
Şekildeki beyaz ince parça sizi şaşırtmasın; o, sizin çevirerek içerde oluşturduğunuz makarnayı dışarı çıkarmanıza yarayan”Kaşık”tır. Kaşığın çapı borudan küçük olduğundan rahatça boru içine girebiliyor. Resimde onu göstermek için “T”nin içine yerleştirmişler. Çevirme yaparken bu parça zaten dışarda ayrı bir yerde duruyor. Çevirme işlemi bitince bu beyaz kaşığı bütünüyle borunun içine sokup yavaşça içeri itin. Şimdi sağa döndürerek içeri soktuğunuz portakal renkli burguyu bu kez sola doğru yarım tur döndürerek durun ve içeri soktuğunuz kaşığı yavaşça dışarı çıkarın. Yarım boru kesitindeki bu kaşığın üstünde bir “çubuk makarna” gibi – ya da bir kalem gibi- yerleşmiş ağaç parçası göreceksiniz. Bu parça kaşığın üstündeyken, merkezden dışarı doğru ya da en dıştan yani kabuk kalıntısından merkeze doğru, yaş halkalarını - yani yalnız koyu renkli olanları - tek tek sayın. Bir kenara not edin; çünkü bu sizin ağacınızın yaşı değil henüz. Ağacın gövdesine burguyu sapladığınız yerden ağacın tepesine kadar geçen yılların toplamını saydınız.
Ağacınız, toprak düzeyinden sizin burgu noktasına kadar büyüyebilmek için de yıllarını verdi. Aşağı yukarı 5-10 yıl. Gerçi bu, ağacın cinsine, yetişme ortamına göre değişir; ama deneyimli bir ölçücü bunu kolayca saptar. Zaten bir iki yıllık bir tahmin farkı önemli değildir. Diyelim ki; bu boya – yani burguyu sapladığınız göğüs yüksekliğine ( yerden1,30 m olarak alınır)- ulaşabilmek için ağacın 8 yılı geçti. Kaşıkta saydığımız halkalar da 52 ise ağacımızın yaşı 52+8=60’tır.
Şimdi ağaçta kalan burguyu ters yönde çevirerek çıkarın ve isterseniz ağaçta kalan minik deliğe bir parça toprak tıkayın; böcek, mantar ve benzeri zararlılar girmesin diye. Sonra da; vidalı parçayı turuncu renkli parçadan ayırın ve beyaz parçayla birlikte turuncu borunun içine koyun, elinizde tek parça olarak bu turuncu boru var artık. Onu da ister cebinize koyun ister çantanıza…
Borudan hep turuncu renk olarak söz açtık; çelik borular çok değişik renklerde olabilir doğal ki…
