Eski Türk kaya resimleri, Türklerin tarih öncesi ve erken tarihi dönemlerine ışık tutan önemli kültürel miraslardır. Bu resimler, yalnızca estetik birer sanat eseri değil, aynı zamanda Asya’nın doğusundan Avrupa içlerine kadar olan sahadaki Türk topluluklarının dünya görüşlerini, inanç sistemlerini, hayallerini, duygularını, ekonomik faaliyetlerini ve sosyal yapısını anlamak için önemli kaynaklardır.
Türk kaya resimleri, ağırlıklı olarak Orta Asya’nın dağlık ve step bölgelerinde bulunur. Özellikle Altay Dağları, Sibirya, Tanrı Dağları, Moğolistan ve Kazakistan gibi bölgelerde yoğunlaşmıştır. Önemli kaya resim alanlarından birkaçına örnek verecek olursak;
Saymalıtaş (Kırgızistan): 10.000’den fazla kaya resmiyle dünyanın en büyük açık hava müzelerinden biri olarak kabul edilir. Buradaki resimler, Türklerin yaşam tarzını, konargöçer kültürünü ve Şamanist ritüellerini yansıtır.
Tamgalı (Kazakistan): UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan bu alan, güneş başlı figürler ve hayvan betimlemeleriyle dikkat çeker.
Moğol Altayları Petroglif Kompleksi: Türklerin erken dönem sembolizmini ve avcılık sahnelerini içeren zengin bir kaya resmi sahasıdır.
Türk kaya resimleri, genellikle hayvan figürleri, insan tasvirleri, geometrik desenler ve doğa olaylarını simgeleyen motiflerden oluşur. Bu resimler, dönemin insanlarının yaşam tarzını, inançlarını ve ekonomik faaliyetlerini anlamamız bakımından değerlidir. Kaya resimlerinde sıkça karşılaşılan geyik, at, dağ keçisi ve kurt gibi hayvan figürleri, avcılık ve hayvancılığın Türk topluluklarının ekonomik hayatındaki önemini gösterir. Yine bu canlılar etrafında yükselen mitolojik kültürü ve sembolizmi yansıtırlar. Güneş başlı figürler, şamanların ruhani liderlik rolüne işaret eder. Bu tasvirler, Gök Tanrı, iyeler, yer-su kutsalları ve doğa ile insan arasındaki bağın ifade edildiği, betimlendiği birer sembollerdir. Kaya resimlerinde görülen ok, yay, kılıç ve atlı çizimler, Türk toplumlarının karakterini ve sosyal yapısını yansıtır.
Eski Türk kaya resimleri, yalnızca sanatsal bir ifade değil, aynı zamanda iletişim, ritüel ve tarih yazımı amacı taşıyordu; Resimlerin büyük bir kısmı, dini ritüellerin bir parçası olarak yapılmıştır. Şamanlar, ruhlar dünyasıyla iletişim kurmak veya koruma sağlamak amacıyla kaya resimlerini kullanmış olabilir. Konargöçer Türk toplulukları yazılı tarihe geçmeden evvel, kaya resimleriyle önemli olayları kaydetmiş olabilir. Bu resimler, av sahneleri, dini ritüeller, savaşlar ve doğal olayları belgelemenin bir yoluydu. Ortak semboller ve motifler, toplulukların kültürel kimliklerini vurgulayan birer araçtı.
Günümüzde, Türk kaya resimleri üzerine birçok akademik çalışma yapılmış ve yapılmaktadır. Bu çalışmalar, kaya resimlerinin tarihlendirilmesi, motiflerin analiz edilmesi ve Türk tarihiyle bağlantılarının incelenmesini kapsamaktadır. Bu anlamda oldukça önemlidirler. Ancak bu kültürel miras, doğal aşınma, insan müdahalesi ve ilgisizlik gibi tehditlerle de karşı karşıyadır. UNESCO ve yerel hükümetler, bu alanların korunması ve tanıtılması için çeşitli projeler yürütmektedir.
Türk kaya resimleri, yalnızca tarihsel bir miras değil, aynı zamanda Türklerin dünyayı algılama biçimini ve kültürel zenginliğini anlamamızı sağlayan önemli bir arşivdir. Bu resimlerin korunması ve daha fazla araştırılması, Türk tarihine dair bilgimizi derinleştirecek ve kültürel mirasın geleceğe taşınmasını sağlayacaktır. Son olarak bu makalenin kaynakça kısmında bu konuyla ilgili ileri okuma önerilerine yer verilmiştir.
KAYNAKÇA
Servet Somuncuoğlu: Eski Türk Yazıtları Atlası
Servet Somuncuoğlu: Taştaki Türkler
Servet Somuncuoğlu: Saymalıtaş (Gökyüzü Atları)
Servet Somuncuoğlu: Damgaların Göçü - Kurgan
Halil Can Akgün: Avrasya Kaya Resimlerinde Türk Kültür ve Mitolojisi
Emel Esin: Erken Devir Türk Sanatı; İç Asya'da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi: İç Asya'da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi
Aslı Çandarlı Şahin: Maddi Buluntulara Göre Kuman Kıpçaklarda Kültürel Hayat
Bahaeddin Ögel: İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi; Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre
Yaşar Çoruhlu: Erken Devir Türk Sanatı
Alpaslan Ceylan: Doğu Anadolu’da Erken Dönem Türk İzleri
Sergen Çirkin: Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm
Andrey Markoviç Sagalayev: Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller
Onur Köse: Türk Şamanizmi’nde Yer-Su Kültleri
