Savaşın Kesin Yeri ve İsmi
Resim: Teutoburg Ormanı'nın yeri
Başlıkta “Teutoburg Savaşı” olarak isimlendirdiğimiz bu savaşın hem ismi hem de kesin yeri hakkında hala devam eden tartışmalar vardır. Tarihçi Tacitus savaşı anlatırken “saltus Teutoburgiensis”de meydana gelen bir olay olarak anlatır. Latince bir isim tamlaması olan bu iki kelimeden Teutoburgiensis Teutoburg’a ait demek olup saltus birkaç manaya gelir: Orman, ormanlık ya da ağaçlık alan gibi anlamlarının yanı sıra “dar geçit” anlamına da sahiptir. Pek çok kaynak savaşı hala “Teutoburg Ormanı Savaşı” olarak adlandırsa da Teutoburg Savaşı ya da “Teutoburg Geçidi Savaşı” denmesi daha doğrudur. Pek çok Romalı tarihçinin kullandığı “clades Variana” yani Varus Faciası ya da Varus’un Yenilgisi anlamına gelir. Günümüz Almancasında ise “Varusschlacht, Hermannschlacht” olarak da geçer yani Varus Savaşı ya da Hermann Savaşı olarak da bilinir.
Araştırmacılar 20. yüzyıla kadar savaşın Osning’deki ormanlık bölgede olduğunu düşünmüşlerdi. Ancak yine de yıllar boyunca 700 farklı bölgenin Teutoburg Savaşı’na ev sahipliği yaptığı iddia edilmiştir. Günümüzde Kalkriese olarak tanınan yerde seksenli yıllarda yapılan araştırmalar sonucu pek çok Augustus dönemi parası ve askeri objeler bulunmuştur. Bölgenin, antik kaynaklarda anlatılan savaş için en uygun yer olduğu da görüldükten sonra uzmanlar genel bir fikir birliğine varmış ve Kalkriese Tepesi’nin hemen yanındaki geçidi savaşın yaşandığı yer olarak kabul etmişlerdir. Osnabrück Kültür Tarihi Müzesi (Kulturhistorisches Museum Osnabrück ) 1987 yılından beri bölgede kazı çalışmaları yürütmektedir.
Savaş Hakkında
Günümüzden yaklaşık 2000 yıl önce bugünkü Almanya'nın Osnabrück'te yer alan Kalkriese tepesi yakınlarında gerçekleşen bu savaş kimi tarihçilere göre Avrupa tarihini hatta dünya tarihini değiştiren bir savaştır.
Bu savaşta Roma İmparatorluğu'nun 3 Lejyonu, Cermenler(Germenler) tarafından pusuya düşürülüp tamamen yok edildi.
Tarihçi Suetonius'un anlattığına göre savaşın haberini alan İmparator Augustus başını duvara vurarak "Quintili Vare, legiones redde!" yani "Quintulius Varus, Lejyonlarımı bana geri ver!" diye bağırmıştır. Ve de bu acı olayı hiç unutmadığını, hep hatırladığını göstermek için saç sakalını bir daha hiç kesmemiştir.
Resim: Augustus'un söylediği iddia edilen ünlü söz
Roma'nın Germania Politikaları
İlk olarak Romalıların Cermenlerle karşılaşması M.Ö 2.yüzyılda olmuştur. Cimbri ve Teutoni kabileleriyle M.Ö 102-101 yıllarında 2 savaş yapan Roma, ikisinden de galip ayrılmıştır. Julius Caesar(Jül Sezar) ise M.Ö 58'de Gallia(Galya) doğusuna savaş başlatır ve Cermen şeflerinden Ariovistus ile savaşıp kazanır. Sonra Ren Nehri'ni geçerek bölgeyi doğuya doğru istila eder ve buraya Germania ismini verir. Bölgede sonraki yıllarda yine savaşlar ve çatışmalar olmuş ancak hep Roma üstünlüğü devam etmiştir. Ayrıca daha sonra Caesar'ın Galya'yı bir Roma eyaleti yapmasının sebebi ise;Galya'nın Germania ile doğal sınır durumunda bulunması ve olası bir Cermen saldırısına karşı savunma bölgesi oluşturması içindir. İlerleyen yıllarda ise Cermenlerin sürekli tacizleri, Augustus'un Germania istilasına karar vermesine neden olmuştur.
Germania hakimiyeti ve güvenliği için Augustus, evlatlığı olan Drussus'u görevlendirir. Ren Nehri'nin doğusunda, daha bir sene geçmeden Drussus, bir çok kabileyi yener ve sonra Lippe Nehri boyunca ilerlerler. Cherusci kabilesini de yendikten sonra Weser Nehri'ne kadar ilerler. Ancak olumsuz kehanetler sebebiyle nehri geçmez. Ertesi yılda da Orta Ren üzerinden Chatti kabilesine saldırır ve yaza kadar Elbe Nehri'ne ulaşmış olur. Ancak daha 30 yaşında bile değilken, dönüş seferinde atından düşerek ölen Drussus'a ölümünden sonra Germania Fatihi ismi verilir.
Drussus'tan sonra bölge yönetimine kardeşi Tiberius gelir ve Germania'da ele geçirilmeyen son bir bölge kalana kadar savaşlara devam eder. Geriye sadece Elbe, Ren ve Tuna nehirleri arasında yer alan Marcomanni Kabilesi kalır. Tiberius, bu bölgenin de istilası için belki de İmparatorluk tarihinin en büyük askeri operasyonunu planlar.
Amaç 11 Lejyonla(2'si doğudan, 9'u Tuna üzerinden kuzeyden) bu bölgeye iki yönden saldırıp, Germania'yı tamamen kontrol altına almaktır. Ancak daha bu saldırı başlamadan güneyde Büyük İlirya İsyanı başlar. Tiberius da isyanı bastırmak için seferi yarıda bırakmak zorunda kalır. Yanında da 8 Lejyonu götürür. Geriye kalan 3 Lejyonu ve Germania yönetimini ise Quintilius Varus'a bırakır.
Varus'tan önce Drussus yönetimi altında Germania'ya köprüler ve yollar yapılmıştı, ayrıca bölge haklına yumuşak ve adaletli davranılıyordu. Bu yüzden Cermenler bile yumuşamaya başlamışlardı. Ancak huzur ortamı uzun sürmedi.
Quintilius Varus daha önce Suriye eyaleti gibi sıkıntılı bir eyaletin yönetiminde bulunmuş ve gerektiği şekilde sert bir yönetim kullanarak bu eyaleti düzene sokmuştu. Ancak askeriye anlamında pek başarılı biri değildi. Bu yüzden hakkında tarihçiler "Başarılı bir yöneticiydi ama iyi bir asker değildi." demişlerdir. Ancak Varus, Germania'da yönetime gelince Suriye'dekine benzer ağır kuralları uygulamıştı. Halka ağır vergiler dayatmış ve sonucunda Cermenler arasında Roma siyaseti ve bürokrasisinin, savaşlardan daha acımasız olduğu fikri yayılmaya başlamıştı. Ancak Roma'nın bölgedeki askeri gücü Cermenlerin açık bir isyan veya direkt bir savaş ihtimalini ortadan kaldırıyordu. Varus da bunu bilerek barışın bozulmayacağını düşünüyordu. Hatta Cermen şefi Segestes tarafından, Arminius isimli başka bir Cermen şefinin Roma'ya düşman olan diğer şeflerle toplantı yaptığı ve komplo planları kurduğuna dair Varus'a bir ihbarda bulunulmuş, ancak Varus bunu gözardı etmişti ve inanmamıştı. Çünkü Arminius, yıllardır Roma ordusunda görev yapmış ve yükselmiş, Latince öğrenmiş, eşitlik hakkıyla ve Roma vatandaşlığıyla onurlandırılmış birisiydi. Varus'a göre böyle birinden şüphe etmek gereksizdi. Bu savaş hakkında bilgi veren en geniş 4 tarihi metnin üçünde(Florus, Tacitus, Velleius Paterculus) Segetes'in bu komployu Varus'a haber verdiği yazılıdır. 4. metinde(Cassius Dio) ise Varus'a Arminius konusunda ihbar geldiği yazar ancak ihbar eden kişinin isminden bahsetmez. Yani her halükarda Varus'un bu komplodan haberinin olduğunu ancak Arminius'a olan güveninden dolayı önlem almadığını anlarız.
Savaşın Ayrıntıları
Resim: Savaşın harita ile anlatımı
Bunlar olurken Varus komutasındaki 3 Lejyon, 6 yardımcı kıta(her biri 600 kişi) ve 3 atlı destek birliği ile birlikte seyahat eden kamp kurmak için gerekli arabalar ve ekipmanlar, köleler, hizmetliler ve kadınlardan oluşan toplamda yaklaşık 25.000-30.000 kişilik bu grup asayiş için kurulan yaz kampından kış kampına dönmekteydi. Arminius da kılavuz ve danışman olarak Varus'un yanında bulunuyordu. Ve yolculuk sırasında Arminius'un planının bir parçası olan ve Romalıların güzergahı dışında yerel bir isyan haberi aldılar. Varus'un isyana müdahale etmek için güzergahını değiştireceğine emin olduktan sonra Arminius, Oksilyer(Yabancı destek birlikleri) gruplarını toplamak için gruptan ayrıldı. Varus şüphelenmedi. Çünkü barış zamanı Oksilyer grubu dağıtılmıştı. İsyan için yararlı olabilirlerdi. Arminius gruptan ayrılırken casusları olan adamları Romalılara kılavuzluk etmesi için bıraktı. Her şey Arminius'un planladığı şekilde gelişiyordu.
Roma ordusu tanımadığı bir bölgede, muhtemelen bugünkü Detmold'dan kuzeybatıya doğru, ilerlerken girdiği ormanda, düşmandan önce çamur zemin, sık ağaçlar, taşlar ve engellerle savaşmaya başladı. Cassius Dio'nun metnine göre tam bu esnada başlayan şiddetli fırtına da işleri daha kötü hale getirdi. Romalıların bütün düzeni bozulmuştu. Öyle ki kortejin boyu normalin çok üzerine çıkmış ve birlikler arası çok açılmıştı. Düzeni tekrar sağlamak için kamp kurma kararı vermişlerdi ki Cermenlerin saldırısı tam bu anda başladı. Sık ormanlık alandan bir anda çıkan Cermenler ekipman bakımından üstün olmasalar da araziyi iyi bilmeleri ve kullanışlı silahları ile Romalılardan üstün hale geliyorlardı. Önce taşlar, oklar ve mızraklarla uzaktan saldıran Cermenler, hazırlıksız yakalanan lejyonları iyice dağıttılar. Romalıların kayıpları çok büyüktü ve kötü zemin defansif pozisyona geçmelerine engel oluyordu. Ancak karanlık bastığında savunma düzenini kurabilmişlerdi. Acilen karar vermeleri gerekiyordu, çünkü orada kalmaya devam ettikleri sürece hayatta kalma şansları da azalıyordu. Sonunda en yakın Roma kampına çekilmeye karar verdiler ve bunu en hızlı şekilde yapmak için ağırlık yapan tüm ekipmanları yakarak geride bıraktılar. Batıya doğru çekilmeye başladılar ve Cermenler de geldikleri ormanlara çekilerek gözden kayboldular.
Resim: Pusuya düştükten sonra düzen kurmaya çalışan ok ve mızrak yağmuruna tutulan Romalı askerler
İkinci günü bilançosu daha ağır oldu. Cermenler tekrar saldırdıklarında daha büyük kayıplara sebep oldular. Hem savaşın şiddeti, hem de kötü çevre şartları Romalıların moral olarak çökmesine neden oluyordu. Ayrıca Oksilyerleri toplamak için 2 gün önce giden Arminius hala dönmemişti. Varus, Segestus'a inanmamanın cezasını en ağır şekilde ödüyordu.
Resim: Geri çekilmeye çalışan Romalıların tekrar Cermenler tarafından saldırıya uğraması
Cermenler hava kararırken yeniden ormana dönüp gözden kayboldular. Romalılar ise gece karanlıktan yararlanarak batıya doğru çekilmeye çalıştılar ve sonunda ormanlık alandan bir açıklığa çıktılar. Hemen kamp kurup savaş konseyini toplayan Varus, orduda kalan süvarileri kurtarmak ve kuzeydeki Roma karargahlarından yardım istemek için süvarileri kuzeye gönderdi. Ancak nehri geçtikten hemen sonra onlar da Cermenler tarafından pusuya düşürülerek öldürüldüler. Bunun haberini alan Varus ve çoğu subayı umudunu yitirerek, şerefli bir ölümü tercih ettiler ve intihar ettiler. Bu durum kalan Roma askerlerinin moralini tamamen bozdu ve batıya doğru kaçmaya çalıştılar. Ancak yolları üzerine Cermenler barikat kurmuştu ve geçişi kapatmışlardı. Askerler bu barikatı aşmaya çalışsa da daha başaramadan Arminius komutasındaki Cermen atlıları onlara yetişti ve kalan Romalılar da tamamen dağıtıldı. Çok az da olsa askerlerin bir kısmı kaçmayı başardı. Tarihçi Tacitus'a göre "Yakalananlar Cermenler tarafından ya kendi ritüelleri doğrultusunda Cermen tanrılarına kurban edildiler ya da işkence ile öldürüldüler." diye anlatırken, metninde bu durumu "Bataklık ve ormandaki katliamdan daha zalim bir katliam; barbarların aşağılamasından daha acımasız bir aşağılama hiç olmamıştı, özellikle rütbelilere karşı. Kimilerinin gözlerini çıkarmış, kimilerinin ellerini kesmişlerdi, birinin ağzı dikilmiş ama öncesinde barbar koparmış olduğu dilini elinde tutarak “En sonunda, yılan! Tıslamayı bıraktın” demişti” diyerek anlatır. Tahminler bu savaşta 25.000 kişinin öldüğünü ve bunların büyük çoğunluğunun Romalı olduğunu yönündedir. Savaşın tarihi ise M.Ö 9 yılının Eylül ayı kabul edilir.
Resim: Cermenlerin yola kurduğu barikatın günümüzde yapılan temsili hali
Savaşın Sonrası
Varus komutasındaki Roma ordusu 17, 18 ve 19. Lejyonlardan oluşmaktaydı. Bu Lejyonlar tamamen yok edilmiş ve standartları(Kartal şeklindeki bir nevi sancak, Lejyonun sembolü) Cermenler tarafından ele geçirilmişti. Bu üç lejyon yok edilmelerinin ardından tekrar kurulmamış, Roma ordusunda bir daha yer almamıştı. 28 olan toplam Lejyon sayısı kalıcı olarak 25'e düşürülmüştü. Destek birlikleri olarak bulunan atlı birliklerinin de tamamı yok edilmişti. Ve Velleius Paterculus'a göre bu yenilgi Roma'nın aldığı en büyük yenilgidir.
Resim: Cermenlerin Lejyon Standartını ele geçirmesi ve barikatın önünde Romalıların son direnişi
Arminius savaştan hemen sonra Varus'un ölüsünü bulup başını kesip Marcomanni Kabilesine gönderdi. Amacı onları da Roma'ya karşı cesaretlendirmek ve ayaklanmaya teşvik etmekti. Ancak Marcomanniler Roma ile düşman olmak istemediler ve Varus'un kesik başını Roma'ya, Augustus'a gönderdiler.Böylece Varus'un geleneklere uygun defnedilmesine yardımcı oldular.
Resim: Savaşın bitiminden sonra Arminius
Teutoburg Savaşı, Roma'nın Germania'daki ilerleyişini büyük ölçüde durdurmuş ve sınır olarak Ren Nehri kabul edilmiştir. Florus'un anlatımıyla "Okyanus kıyısında barınamayan Romalılar mecburen Ren'in kıyısına çekildiler."
Romalıların pusu alanına dönmesi ise 6 yıl sonra İmparator Tiberius döneminde mümkün oldu. Germania harekatını komuta eden isim bu sefer Germanicus'tu. Her tarafın ölü asker ve hayvan kemikleriyle dolu olduğunu gören Germanicus, bütün arta kalanların gömülmesini emretti. Tarihçi Tacitus "Hiçbir asker bilemedi kimi gömdüğünü, yine de kendi ailelerinden sayıp gömdüler. Ama bu durum duydukları öfkenin her zamankinden fazla olmasını engelleyemedi." diyerek yaşananları anlatır.
Resim: Çeşitli silahlarla delinerek ağaca çivilenmiş bir Roma askeri
Germanicus, seferlerinde kayıp üç standarttan ikisini M.S 14'te bulmayı başarır. Diğer standart ise M.S 41'de İmparator Cladius zamanında Publius Gabinius önderliğindeki bir harekat esnasında bulunacaktır.
Arminius ise yıllarca Germanicus tarafından kovalansa da yakalanamamıştır. Kendi kabilesi içindeki iktidar mücadelesi ve kıskançlıkların kurbanı olarak M.S 21'de akrabaları tarafından öldürülür. Pek çok tarihçi onun hakkında "Her şeyi kral olmak için yaptı." diye düşünmüştür.
Resim: Arminius'un günümüzde Detmold, Almanya'da bulunan heykel anıtı
Savaşı Roma Kazansaydı Neler Değişirdi?
Elbette tarihe “şöyle olmasaydı böyle olurdu” şeklinde yaklaşmak doğru bir tavır değildir ancak bu yaklaşım biçiminin heyecan verici bazı tezlerin ortaya atılmasını sağladığı da tartışılmaz bir gerçektir. Teutoburg Savaşı’nın sonuçları için de pek çok “spekülatif marjinal tarih tezi” ortaya atılmıştır.
Emory Üniversitesi’nden Herbert W. Benario, Teutoburg Savaşı’nı Arminius önderliğindeki Cermenler değil de Romalılar kazansa ya da savaş hiç olmasaydı neler olabileceği hakkında bazı tezler ortaya atmıştır. Eğer Roma galip gelseydi;
- Aynen Galya’nın olduğu gibi Germania da Romalılaşabilir ve Cermen kültürü yok olabilirdi.
- Kavimler Göçü gerçekleşmeyebilirdi
- Cermenler bir Romans dili konuşuyor olabilirlerdi
- Anglo-Saksonlar İngilizce’nin en erken formu yerine Latince’yi Britanya’ya götürebilirlerdi
- Britanya’ya Anglo-Sakson göçü hiç olmayabilir ve Britanya tamamen Keltlere kalabilirdi.
- Franklar hiçbir zaman Galya’ya göç etmeyebilirler; Hunlar ve Gotlar belki de durdurulabilirler ve daha sonra Roma’nın içlerine yapacakları akınlar önlenebilirdi.
- Fransızlar ve Almanlar arasındaki uzun ve acı husumet hiç yaşanmayabilirdi.
TEUTOBURG SAVAŞI’NIN ANTİK KAYNAKLARI
- Ovidius’un “Tristia” adlı eseri M.S. 10/11
- Marcus Manilius’un “Astronomica” adlı eseri M.S. 10 – 15 arası (tahminen)
- Strabo’nun “Geographia” adlı eseri M.S. 18 (tahminen)
- Marcus Velleius Paterculus’un “Historiae Romanae” adlı eseri M.S.30
- Tacitus’un “Annales” adlı eseri M.S. 109
- Suetonius’un “De Vita Caesarum” adlı eseri M.S. 121
- Florus’un “Epitome de T. Livio Bellorum Onium Annorum DCC Libri Duo” M.S. II. yy başları (tahminen)
- Lucius Cassius Dio Cocceianus, Romaikh Istori;a, Roma Tarihi, M.S. III. Yy ilk yarısı (tahminen)
Savaşı daha iyi anlamak isterseniz bu bağlantıdaki videoyu izleyebilirsiniz:
(Kings & Generals Youtube kanalı)
Kaynakça:
NTV Tarih Dergisi
https://www.ancient.eu/article/1010/battle-of-teutoburg-forest/
https://www.britannica.com/event/Battle-of-the-Teutoburg-Forest
https://www.youtube.com/watch?v=imEyKWMDM2o
