Mitolojik anlamda “atlama” kelimesi bir kavram olarak olağanüstü yolculuk demektir. Bu kelimeyi günlük yaşamda ayakları yerden keserek bir noktaya varma veya zıplayarak bir engeli geçme anlamında kullanmaktayız. Etimolojik olarak “at-et-ed” kökünden türemiştir. Bu kök aşmak ve geçmek anlamlarını taşır. Ancak kadim geçmişte bu kelimenin farklı anlamları vardı. Şamanizm içerisinde önemli bir karşılığı söz konusuydu.
Eski Türk mitolojisinde ve halk kültürü içerisindeki anlatılarda alemler arası seyahat ve farklı boyutlara gitmek anlamını taşır. Örneğin yeraltı gibi, pek çok aleme atlama yolu ile geçilir. Atlama ile somut dünya ile soyut dünya arasındaki sınırlar kalkar. Bir anlamda kozmik yolculuk atlama ile söz konusudur. Şamanların kozmik yolculuğu, ruhlar ile irtibatı ve farklı boyutlara gidip gelmeleri durumu atlama ile gerçekleşir. Atlama üç farklı adım ile söz konusudur;
1- Hayvan kılığına girerek yani don değiştirerek yapılır. Genelde kuş kılığında kötü ruhlardan kaçarak hızlıca seyahat edilebildiğine inanılır. İslam sonrası Anadolu halk kültüründe de bu motif yaygın olarak görülür. Örneğin Hacı Bektaş-ı Veli’nin güvercin donuna girip yolculuk ettiği söylenir.
2- Bir hayvana binilerek atlama gerçekleştirilebilir. Bu hayvanlar genelde sıradan binek hayvanlarından ziyade sıra dışı canlılardır. Bu bineklerle uzun mesafeler, denizler, göller, aşılmaz dağlar, ateşten sular aşılır. Geyik ve at (isminden de anlaşılacağı üzere atın atlamak ile doğrudan ilgisi söz konusudur) gibi hayvanlar genelde bu hayvanların başında gelir. Hızlıdırlar, uçabilme yetisine sahiptirler. Şamanların atları, geyikleri veya dağ keçilerini bu anlamda ritüellerinde kullandıkları bilinmektedir. Yine bu hayvanlarla gezdikleri de sıkça görülmekteydi. Anadolu halk kültüründe de yer etmiş bu gelenekte, geyiklere binen Geyikli Baba gibi önemli kültleşmiş şahsiyetler yer alır. Sivas, Antalya ve Dersim yöresi halk inanışlarında geyikli veya dağ keçili eren/evliya motifleri görülür.
3- Atlama için son yol ise bir geçit kullanmaktır. Ateş, ağaç, kaya, dağların bazı noktaları, kuyu, oyuk/mağara ve kimi sular bu geçitleri oluşturur. İnsanlar, esas olarak da şamanlar bu geçitlerle alemler arası atlamayı yapabilirler. Ruhlarla konuşup tanrı katından yeraltına değin gidip gelebilirler. Söz konusu bu geçitler aynı zamanda birer ritüel alanı ve inanç merkezlerini de oluşturmaktaydılar. Aynı zamanda Şamanizm’de yer alan “yer-su” kültlerini meydana getirmektedirler.
Kaynakça
Deniz Karakurt: Türk Söylence Sözlüğü
Celal Beydili: Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük
Pınar Karaca: Türk Mitoloji Sözlüğü
