Abdallar, Anadolu tasavvufunun içerisindeki en önemli şahsiyetlerdendir. Balkanlar, İran, Azerbaycan ve Orta Asya coğrafyalarında da Abdallara rastlanır. Ancak biz Abdallığı Anadolu boyutuyla ele alacağız. Baba, Divane ve Derviş olarak da adlandırılan Abdallar, heterodoks (Alevi/Kızılbaş) Anadolu kitleleri arasında dolaşan, Allah ve Allah yolunda ilerlemek dışındaki her şeyden vazgeçmiş kimselerdir. Abdalların gayesi, insan-ı kâmil mertebesine yükselmektir. Hakikatin, kesin ve dolaysız bilgisine erişmek isterler. İslamiyet öncesi Türk, İran ve Anadolu kültürlerinin izlerini taşırlar. İslam öncesi inançları ve İslam Abdalların şahsında birleşmiştir. Eski “Kam/Şaman” gibi din insanlarının yerini, İslamlaşmayla “Abdal” karakteri almıştır. Abdallar, ilk zamanlarda daha çok konargöçer kitlelerin arasında dolanmaktaydılar.
Abdallar toplumun sıkıntılarıyla doğrudan meşguldürler; mazlum, ezilen ve baskı gören halkın yanında olmaya çalışırlar. Selçuklu ve Osmanlı devletlerine karşı toplumun sorunlarını dillendirmişlerdir. Bu nedenle çoğu zaman da bir çok isyanın önderi veya taraftarı olmuşlardır. Halkın sömürüldüğünü ve adaletsizliğe uğradığını düşündükleri yerde, topluma önderlik etmeye ve onlar için bir şeyler yapmaya koyulmuşlardır. Abdalların da zaten toplumun problemlerine kayıtsız kalması beklenemez, bu felsefelerine ve inanç dünyalarına ters düşen bir durum olur. Onlar sözlerini hiçbir zaman sakınmamış, yanlış gördüklerine karşı durmuşlardır.
İnanışa göre, Abdallar zamandan ve mekândan azadedir. Zaman ve mekân gibi sınırları aşmak onar için çok kolaydır. Görünmezlik yetisine de sahip olduklarına inanılır. Ayrıca don değiştirme yetisine sahiptirler; yani hayvanların şekline bürünebilirler. Allah'tan dileyerek, ondan aldıkları güçle bir takım doğa üstü güçler gösterebilirler. Nitekim anlaşılacağı gibi onlar zaten sıradan insanlar değildir. Yağmur yağdırma, hastalıkları belaları defetme, gizli güçlerle savaşma gibi vazifeler üstlenirler. Ölmüş hayvanları diriltebilir, dağ keçileri, geyikler ve kurtlar gibi hayvanlardan yoldaşları vardır. Ayrıca gizli bir dilleri olduğuna inanılır. Onlar batın ve zahir alemlerin sırlarına vakıf olarak görülür. Dünyevi zevkler ve işler onların umurunda değildir (toplumsal sorunlar hariç). Çünkü Abdallar bu tarz düşünceleri aşmış kişiler olarak tasavvur edilir.
Abdallar diyar diyar dolaşarak insanlara hikayeler ve dini menkıbeler anlatır, bağlama çalar, bir takım inançsal ritüelleri yürütürler. Alevi Kızılbaş toplulukları gezer bu kitlelerin inançsal hizmetlerini görürler. Abdallar aynı zamanda Aleviliğin yayılmasında ve bu inancın yaşamasında oldukça büyük rol oynamışlardır. Gerek efsanevi olarak gerekse gerçek şahsiyetleriyle, halk inanışında ve kültüründe önemli şahsiyetlerdir. Örneğin, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa ve Kiçi Abdal gibi kişiler bu şahsiyetlerdendir.
İnanışa göre, Abdallar ölümleriyle birlikte erenlere ve velilere dönüşür. Aslında tam anlamıyla ölmezler, onlar sadece sır olup giderler. Bir anlamda hem yaşamaya devam ederler hem de ölüdürler. Onlar insanlarla temas kurup yardımlarına yetişebilmektedirler. İnsanların seslerini duyarlar ve Allah’ın rızasıyla inanların isteklerine cevap verebilirler. Bütün kudretlerini ve yetilerini Allah’ın rızasıyla kullanırlar, onlar gücünü doğrudan Allah’tan alır ve asla Allah yerine hareket etmezler. Zira Abdallar kendilerini Allah’ın hizmetkarı olarak görür, ona şirk koşmaktan sakınırlar.
Kaynaklar:
Ahmet Yaşar Ocak: Türk Sufiliğine Bakışlar
Ahmet Yaşar Ocak: Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü
Deniz Karakurt: Türk Söylence Sözlüğü
