Loading

Pasaportun Yolculuğu

pasaport

Bugün, pasaportumuz yanımızda olmadan yurtdışı seyahatine çıkabilmemiz mümkün değil.  Peki, pasaport hayatımıza nasıl ve ne zaman girdi, neden ona ihtiyaç duymaya ya da kullanmak zorunda kalmaya başladık?

Başka ülkelerin sınırlarından geçmek için bir belgeye ihtiyaç duyma fikri zihni meşgul edebilir. Devletler kurulur, sınırlar çizilir ve o çizgiden öteye bir adım atmak için gerekli görülen bir belgeye sahip olmamız beklenir. Dünyanın neresinde doğduğunuz nasıl bir geçiş iznine / belgesine ihtiyaç duyacağınızı belirleyebilir. Bu bakış açısı uluslararası kuralların kapsamı dahilinde o yüzden biz şuradan devam edelim; eğer dünya üzerinde insanların toplu şekilde yer değiştirdiği olaylarda, örneğin Kavimler Göçü gibi uzun zamana yayılan ve çok sayıda insanı kapsayan olaylarda pasaport gerekliliği bugünkü gibi olsaydı, dünya tarihi nasıl değişirdi acaba?

Gerçek şu ki, Milattan Önce dediğimiz o geniş ve çoğu detayı belirsiz zaman zarfında ticaret bugünkü kadar yoğun bir trafiğe sahip değilken basitçe at sırtında ya da yelkenli bir gemiye binip istediğiniz yere gidiyordunuz. Tabi kendi belirledikleri sınırlarına girdiğiniz insanlar ya da milletlerin kontrolü dahilinde.

Yolculuk esnasında bir geçiş belgesi ihtiyacı ise ilk olarak hükümdarların birbirlerine gönderdiği elçiler arasında ortaya çıkmış gibi gözüküyor. Günümüz yasaları ve yasa uygulayıcı mekanizmaları öncesinde ortam daha tekinsiz ve yamandı diyebiliriz. Kanıtlarla takip edebildiğimiz tarihte ilk pasaport benzeri belge M.Ö. 450 yılında karşımıza çıkıyor. Antik İranlı Kral Artaxerxes'e hizmet eden Nehemya, çıkacağı uzak yolculukta kendisini ve gayesini güvende tutabilmek adına kralından bu doğrultuda yazılı bir belge istiyor.

İngiltere, 1414'te ilk pasaport uygulamarından birine V. Henry'nin hükümdarlığı esnasında sahne oluyor. O zamanlar Kral tarafından verilen bu belgeler, İngiliz kökenli ya da değil herkes için oluşturulabiliyordu. İlginç olansa İngiliz vatandaşları bu seyahat belgeleri için bir ücret ödemek zorundayken yabancılar değildi.

Zaman içinde ilgili hükümdarın imzası olan bir yolculuk belgesi can ve mal güvenliği taahhüttü olarak görülmeye başlanıyor. İlk başta yüksek düzey devlet yetkililerine seyahat izni ve güvenliği sağlayan bu tür mektuplar,  1643-1715 yılları arasında tahtta olan Fransa kralı XIV. Louis zamanında yaygın olarak kullanılmaya başlanıyor ve zaman içinde her birey için bir seyahat zorunluluğu haline geliyor. Bunu ülkelerin ve ticaret ağlarının gelişmesine bağlayabiliriz.

Pasaportun yakın tarihte ilk ortaya çıkışı gibi kelimenin kökeni de Fransızcadır. “passe” ve “porto” kelimelerinden gelip basitçe liman geçişi manasındadır. Zaman içinde ulaşım kanallarına deniz yoluna ek olarak demiryolları da eklendikçe bu izin belgeleri bugün bildiğimiz pasaportlara dönüşmek üzere yolculuğuna devam etmiştir.

Sonrasında pasaportlara vize gerekliliği eklenir. Artık bir pasaport sahibi olmak yetersiz kaldığında vize sistemleri devreye girer. İşin aslı zaman içinde pasaportlar uluslararası kimliklere dönüşürken geçiş iznini veren belgeler pasaportlarımıza işlenen vizelere dönüşür.

Demiryollarının iyice yayılması ve ülkeler arası serbest yolculuğun çoğalmasının ardından 1861’de Fransa’da pasaport ve vize uygulaması bir süreliğine kaldırılmıştır. Sorgusuz sualsiz Fransa’ya gittiğinizi hayal ediyor musunuz? Bu uygulamayı takip eden başka Avrupa ülkeleri de olmuştur ancak I. Dünya Savaşı’ndan doğan güvenlik ihtiyacı sonucu pasaport ve vize uygulaması geri gelmiştir.

 

Ülkemizde pasaportun yolculuğuna bir göz atarsak karşımıza çıkan ilk isim II. Mahmut olur. II. Mahmut Osmanlı’da yurt dışı gezilerle ilgili düzenlemeler yapmıştır. Öncesinde yurt dışına seyahat eden Osmanlı halkı ziyaret edecekleri ülkelerin konsolosluklarından o ülkenin pasaportunu alırdı. Bu uygulama Türk elçiler için de geçerliydi. II. Mahmut’un düzenlemelerini takiben sadece Osmanlı hanedanı için verilen pasaportlar olduğunu da görüyoruz.

Cumhuriyet öncesi dönemde ise Ankara Hükümetinin Türk vatandaşlarına verdiği 28 sayfalık Türkçe ve Fransızca olarak düzenlenen pasaportları görüyoruz. Pasaport kanunu ise ülkemizde 1950 yılında çıkıyor.

Tarihte var olmuş pasaport çeşitlerine birkaç örnek verelim;

Kubilay Han'ın danışmanı olan Phagspa adlı keşiş, 11 santimetre demir madalyon ile kimliğinin kanıtı olan bir pasaport taşıyordu. Bu, onun kimliğinin kanıtı olacak ve ona kolay bir av olduğunu düşünenlerden korunmasını sağlayacaktı.

1860 yılına ait bir İngiliz pasaportu örneği;

1920lerde basılan Amerika Birleşik Devletleri pasaportu. Bazı kaynaklarda orijinal fikrin Benjamin Franklin'e ait olduğundan bahsedilmekte;

1950 yılında New York konsolosluğunda işlenen ilk Federal Alman pasaportlarından biri;

1890ların sonlarında Japonya'da kullanılan seyahat kuponu da ilk pasaportlara bir örnektir;

Pasaportun bize ne ifade ettiğine gelirsek sanırım en keyfli yanı, ziyaret ettiğimiz ülkelere ait vizelerin çokluğu ile zenginleştirdiğimiz ufkumuz olabilir. 

Seval KESKİN
Redaktör / 22 Yazı / 191,0K Okunma

1985 doğumlu. Yazılım sektöründe geçirdiği kurumsal yılların ardından şu an huzurla çevirmen olarak çalışmakta. Kalıplaşmış düşünce çerçevelerinin dışına çıkabilen insanları ve bunun dışında kitaplarıyla yalnızlığı tercih eder, kedi sever, bisiklet biner, doğa aşığı bir kamp insanıdır.  


Yorum Yap

E-Posta adresiniz yayınlanmayacaktır.

ya da üye olmadan yorum yap ve onaylanmasını bekle.
ÜST