Kış Uykusu Nedir? Kış Uykusuna Yatan Hayvanlar Hangileridir?

Kış Uykusu (Hibernation) Nedir?

Kış uykusu, bazı hayvanların; yiyecek azlığı ve düşük hava sıcaklığı gibi kış koşullarından korunmak için girdiği uyuşukluk halidir. Kış uykusuna yatan hayvanların metabolizmaları yavaşlar, vücut sıcaklıkları azalır, nabızları düşer, soluk alıp vermeleri yavaşlar ve dışkılamaları durur. Kış uykusuna yatan hayvanlar, yağ ve glikojen gibi vücutlarının depo besinlerini kullanırlar ya da bazı dönemlerde hareketlenerek inlerinde depoladıkları besinleri tüketerek hayatta kalırlar. Gerçek kış uykusuna yatan hayvanların vücut sıcaklıkları düşer ve ortam sıcaklığına yaklaşır. Doğal olmayan dış etkenlerle kış uykusunda rahatsız edilen hayvanların çoğu zaman zarar gördüğü gözlemlenmiştir. 

Bazı hayvanlar kış uykusu esnasında tamamen donabilirler ve kalp atışları durur. Bazı hayvanların ise beyin faaliyetleri neredeyse tamamen durur ve kış uykusundan uyandırılmaları mümkün olmayabilir. 

Kış uykusunun dinamikleri hala tam olarak anlaşılamamıştır ve her hayvanda farklılıklar gösterir. 

Ayılar gerçek kış uykusuna yatmazlar ve vücut sıcaklıkları değişmez. Sadece kışı inlerinde genellikle uyuyarak geçirirler ve arada yemek yemek ve dışkılamak için inlerinden çıkabilirler. 

Soğukkanlı hayvanların da birçoğu gerçek kış uykusuna yatmazlar. Hareketleri vucüt sıcaklığının çevresel etkilerle düşmesi sonucu yavaşlar ve uyuşuklaşırlar ancak dış etkenlere tepki vermeye devam ederler. 

Hayvanlar Neden Kış Uykusuna Yatar?

Hayvanlar kış uykusunun sağladığı düşük enerji sarfiyatı ve yavaş metabolizma sayesinde; kışın sebep olduğu zor çevresel şartlara karşı dayanım gösterirler. Kış uykusu ile canlı, gıda kıtlığı zamanında enerji sarfiyatını en az seviyeye düşürerek sert iklim şartlarına dayanabilir. Ayrıca vücut ısısının düşmesi ve metabolizmanın yavaşlaması, hayvanın bulaşıcı hastalıklara karşı direncini de artırır. Bu haldeki hayvanlar çoğu zaman uyandırılamaz ya da aniden uyandırıldığı takdirde ölebilirler. Kış uykusu birçok hayvan için dinlenme ve yenilenme fırsatıdır. 

Yaz Uykusu Diye Bir Şey Var mıdır?

Bazı hayvanlar yaz aylarının sıra dışı hava koşullarından etkilenmemek için aynı kış uykusunda olduğu gibi uyuşuklaşırlar ve vücut sıcaklıklarını düşürebilecekleri korunaklarına çekilirler. Bu duruma yaz uykusu (estivasyon) denir. Yaz uykusuna yatan hayvanların temel sorunu sudur ve yaz uykusu moduna girdiklerinde metabolizmaları su kaybetmemeye odaklanır. Bazı timsahlar, balıklar, salyangozlar ve kurbağalar yaz uykusuna yatabilir. 

Yaz uykusuna yatmış bir salyangoz. 

Kış Uykusu İle Uyku Arasındaki Farklar Nelerdir? 

Kış uykusuna yatan hayvanların dış etkiler ile uyandırılması genellikle mümkün olmaz ya da uyandırılmaları vücutlarına zarar verir; ancak normal uykuya yatan hayvanlar dış etkenler tarafından kolayca uyandırılabilirler.

Kış uykusundaki sıcakkanlı hayvanların vücut sıcakları ortam sıcaklığına yaklaşır; ancak normal uykuya yatan sıcakkanlı hayvanların vücut sıcaklıkları değişmez.

Kış uykusuna yatan hayvanların birçoğunda beyin faaliyetleri oldukça yavaşlar; ancak normal uykuya yatan hayvanların beyin faaliyetleri çoğu zaman uyanık hallerine göre daha fazladır. 

Kış uykusuna yatan hayvanların sindirim ve boşaltım sistemleri durur; ancak normal uykuya yatan hayvanların daha yavaş da olsa sindirim ve boşaltım sistemleri çalışır. 

Kış uykusuna yatan canlıların oldukça sıra dışı koşullarda hayatta kaldıkları gözlemlenmiştir. Örneğin kış uykusundaki bir kirpi 15 dk'dan daha fazla nefes almadan hayatta kalabilir. Ancak normal uyku esnasında yalnızda 3-5 dk nefessiz yaşayabilir.

Uyuşukluk (Torpor) Nedir?

Bazı hayvanlarda görülen uyuşukluk hali, gündüz ve gece görülen aşırı hava sıcaklığı değişimi ya da uzun süreli yağmur veya kuraklık durumlarında ortaya çıkar. Bu uyuşukluk döneminde hayvanın vücut sıcaklığı değişir. Hareketleri ve metabolizması yavaşlar. Derin bir uyku haline girer. Adeta kısa süreli bir kış uykusu olan bu durum, sıra dışı şekilde değişkenlik gösteren hava koşullarında yaşayan; çöl faresi, sinekkuşu, fil, kaplumbağa ve timsah gibi hayvanlarda görülür. 

Torpor durumuna girmiş bir sinekkuşu baş aşağı asılıyor.

Kış Uykusuna Yatan Sıcakkanlı Hayvanlar

Kış Uykusuna Yatan Memeli Hayvanlar

Kış uykusuna yatan memeli hayvanları düşündüğümüzde aklımıza ilk önce ayılar gelir. Ancak ayılar gerçekten kış uykusuna yatmazlar. Vücut sıcaklıkları düşmez, iç organ faaliyetleri aşırı yavaşlamaz ve kolaylıkla uyandırılabilirler. 

Gerçekten kış uykusuna yatan memeli hayvanlara örnek vermek gerekirse: Kirpiler, yarasalar, kokarcalar, marmotlar, bazı fare türleri ve çayır köpekleri kış uykusuna yattığı bilinen memelilerdendir. 

Kış Uykusuna Yatan Kuşlar

Kuşlar genel olarak en mobil canlılardan birisi oldukları için kışın hava koşullarından korunmak için göç ederler. Fakat, Common poorwill ya da nightjar (Phalaenoptilus nuttallii) adı verilen, Kuzey Amerika'nın güney kısımlarında yaşayan gececil bir kuş; gerçek kış uykusuna yattığı bilinen tek kuş türüdür. 

Poorwill ya da Nightjar

Kış Uykusuna Yatan Soğukkanlı Hayvanlar

Sürüngenler Kış Uykusuna Yatar mı?

Sürüngenler gerçek kış uykusuna yatmaz; ancak buna benzer soğuk anestezi durumu olarak görülen bir hale girerler. Metabolizmaları ve hareketleri yavaşlar ancak yavaş da olsa çevresel etkilere tepki vermeye devam ederler. 

Yine de bazı yılan ve kaplumbağalarda bu soğuk anestezi durumu çok ağır olur ve bazı türlerde çevresel etkilere tepki dahi durabilir. Ancak uzmanlar bunun bildiğimiz kış uykusundan farklı olduğunu düşünmektedir. Sürüngenlerin girdiği bu kış uykusu moduna brumation adı verilir. Hatta yılanların birçoğu kış uykusunda uykuya dahi dalmazlar. Yalnızca uyuşuk bir şekilde beklerler. 

Amfibiler Kış Uykusuna Yatar mı?

Amfibiler de aynı sürüngenler gibi soğukkanlı olduklarından gerçek kış uykusuna yatmazlar. Sadece uyuşuk bir moda girerler veya uyurlar. Ancak bilinen birkaç tür amfibi vücutlarındaki şeker oranını artırarak tamamen donsa dahi tekrar hayata dönebilir. Bundan daha iyi de kış uykusu olmaz sanırım 🙂 

Balıklar Kış Uykusuna Yatar mı?

Diğer soğukkanlı hayvanlar gibi balıklar da gerçek kış uykusuna yatmaz. Aynı diğer soğukkanlılarda olduğu gibi uyuşuk bir hale girerler veya uyurlar. Hatta bazı alabalık türleri aynı kurbağalarda olduğu gibi tamamen donup tekrar hayata dönebilirler. Ancak yine de yarı bilinçli ya da bilinçsiz çevresel etmenlere tepki vermeye devam ederler.

Kış Uykusuna Yatan Omurgasızlar

Çoğu böcek, araknit ve yumuşakça kışın ya ölür ya da göç ederler. Kışın ölen türler ölmeden önce ürerler ve kışı pupa veya larva formunda geçirirler. Yine de bazı böcekler metabolizmalarını yavaşlatarak ve uyku ile kışı geçirebilirler. 

Salyangozlar, arılar, karıncalar, uğur böcekleri ve kapan kuran örümcekler kışı bu şekilde geçirdiği bilinen omurgasızlardandır. 

Kış uykusuna yatan uğur böcekleri

Bitkiler de Kış Uykusuna Yatar mı?

Yaprak döken bitkilerin dolaşım sistemleri neredeyse tamamen durur ve besin üretemezler. Bu evrede kök ve gövdelerinde depoladıkları besin ile hayatta kalır. Bu da bir çeşit kış uykusu olarak görülür. Tabii gerçek kış uykusu değildir 🙂 

Yapraklarını dökerek donmuş bir ağaç. Hücreler depoladıkları şeker sayesinde hayatta kalırlar. 

Hayvanat Bahçesindeki Hayvanlar Kış Uykusuna Yatar mı?

Çoğu zaman hayvanat bahçesindeki hayvanların bakıldığı koşullar onların kış uykusuna yatmalarını engeller. Bunun sebebi oldukça basittir: Esaret altındaki hayvanlar sürekli olarak yiyeceğe ulaşabilirler, yaşadıkları ortamlar sıcaktır ve en önemlisi bu hayvanlar hayvanat bahçesinin gelir kaynağıdır ve sergilenmeleri gerekir. 

Ancak yaşam döngüsü çok kısa olan bazı hayvanların daha uzun yaşamalarını sağlamak için kış uykusuna yatmalarına izin verilir. 

Moskova Hayvanat Bahçesi'nde kış uykusuna hazırlanan bir kemirgen [1]

 

[1]http://moscowzoo.su/about-zoo/news/novosti-zooparka/winter-hibernation-in-the-moscow-zoo/