Hayıt Ağacı (Vitex agnus-castus), mineçiçeğigiller ailesinden, çok yıllık, tıbbi amaçlarla kullanılan bir bitki türü. 1–3 m boyda, çalı görünümünde, soluk pembe, mor ya da mavi çiçeklidir. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde ve Güneydoğu Anadolu'da sıkça yetişir. Trakya ve Kafkaslarda da yayılım göstermektedir.
Hayıt Ağacının Geleneksel Tıpta Kullanımı
Hayıt ağacının tıbbi kullanımı o kadar eskilere dayanır ki Hipokrat dahi M.Ö. 450 yıllarında hayıt ağacından bahsetmiştir. Bu bitki geleneksel olarak şu amaçlarla kullanılmıştır:
- İdrar artırıcı
- Gaz söktürücü
- Sakinleştirici
- Antibiyotik
- Ağrı kesici
- Ateş Düşürücü
- Adet (Regl) düzenleyici
Özellikle içeriğinde bulunan maddelerin progesteron üretimini artırması sebebiyle Adet öncesi dönemdeki ağrılar için ve regl döngüsünün düzeni için kullanılmaktadır. Ayrıca erkeklerde cinsel gücü azalttığı (Anafradizyak) bilinmektedir ve bu yüzden bazı yörelerde Rahip Otu olarak da bilinir. Etkilerinden dolayı hamilelikte kullanılmaması gereken bitki, geleneksel olarak hamileliği önleme amaçlı olarak da kullanılmıştır.
Her ne kadar geleneksel ve modern olarak regl dönemindeki düzensizliklerin giderilmesi için kullanılsa da bazı hastalarda depresyon, adet kanamalarının artışı, sürekli burun akıntısı gibi beklenmedik yan etkilerle de karşılaşıldığından doktor kontrolünde kullanılması önerilmektedir. [1]
Ayrıca çocuklarda ve emziren annelerde kullanılması da riskli bulunmuştur. Dopamin bağlantılı ilaç kullananlar ve Parkinson hastalarının da uzak durması gerekmektedir.[2]
Hayıt Ağacının Modern Tıpta Kullanımı
Yapraklarında bulunan viteksin ve viteksinin glikozittir. Bu maddeler thyroid peroxidase'ı inhibe eder. Bu sebepten dolayı guatr'a neden olabilir. Hayıt ağacının gövdesinden, yapraklarından ve tohumlarından elde edilen ekstrelerin ise, gram-pozitif bakterilere karşı antibiyotik etki gösterdiği görülmüştür; ancak gram-negatif bakterilere ve mantarlara karşı herhangi bir etki göstermemektedir. Ayrıca meyveleri, Agnucaston adlı ilacın yapımında kullanılır.
Viteksin'in kimyasal formülü.
Modern tıpta kullanımı klinik deneylerin azlığı dolayısı ile kısıtlı olsa da antibiyotik, adet düzenleyici, hormon düzenleyici ve anafradizyak olarak kullanım alanı vardır.
