Merhaba, bu yazımızda 2022'nin henüz ilk çeyreğini dahi tamamlamamışken, insanlık dışı saldırılar nedeniyle sıkça duyduğumuz ''oligark'' terimini inceleyeceğiz. Elbette bunun için 'oligarşi'nin ne olduğunu bilmemiz gerekir. Kısaca ve genel bir tabirle açıklayalım.
OLİGARŞİ
Oligarşi, gücün (iktidarın) az sayıda, küçük ve ayrıcalıklı bir grupta olduğu yönetim şekli olarak açıklanmaktadır. Etimolojik geçmişi Yunancaya dayanmaktadır ve Yunanca''oligo-'' (az, birkaç) ve ''arkhein'' (yönetmek) kavramlarının bir araya gelmesiyle oluşmuştur. İlk kullanımı ise Yunan filozof Aristoteles'e dayanmaktadır (MÖ 384-322).
Fakat bu kavram; Türkçeye Fransızcadan geçmiştir. (Fr. oligarchie: azınlık iktidarı, yönetici azınlık)
Eski dönemlerde Yunanistan ve Roma benzeri ülkeler oligarşi ile idare ediliyorken günümüzde Suriye, Küba, Cezayir, Suudi Arabistan, İran, Irak gibi ülkeler oligarşi ile idare ediliyor.
OLİGARK KİME DENİR ?
Girişte yaptığımız tanımdan da anlayacağınız üzere oligark; oligarşik düzendeki yöneticilere ve oligarşiyi destekleyenlere verilen isimdir. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından öne çıkan bu terim, günümüzde Rusya'daki büyük şirketlerin sahipleri olan isimleri karşılamaktadır. Yani ultra zenginlerden bahsediyoruz.
Bir oligark, akrabalık, din, ekonomik statü, prestij ve hatta diliyle toplumun geri kalan kısmından ayrılan yönetici sınıfın üyesi olabilmektedir.
RUS OLİGARKLAR HAKKINDA...
Rusya'nın Ukrayna'yı işgaline karşı ultra zengin Rus oligark iş insanları da yaptırım listesine alındı.
İngiltere ilk aşamada Putin'e yakın üç oligarkın bankalardaki milyarlarca dolarını dondurdu. Tüm Rus oligarklarının İngiliz bankalarında 800 milyar dolardan fazla birikimi olduğu düşünülüyor. Bizim ülkemizde rusların konakladığı son 20 yılda yapılmış bazı yatırımlarda Rus oligarkların kayıt dışı sermayelerinin olduğu söyleniyor. Ancak paralar, Putin yüzünden risk altında.
Kim bu oligarklar? Milyarlarca doları nasıl kazandılar? Nasıl harcadılar?
Rus oligarkları doğuran süreç, Gorbaçov’un 1985’te Sovyetler Birliği’nin başına geçmesiyle başlıyor aslında. ‘Perestroyka’ denilen reformlara hız veren Gorbaçov, serbest piyasanın da önünü açmak istiyordu. Kooperatifleri teşvik etti. Kabiliyeti olanlar için bu iyi bir fırsattı. Özel teşebbüsün neredeyse mümkün olmadığı bir ortamda kendi işletmelerine sahip olabileceklerdi. Özellikle Komünist Parti içinde iyi bağlantıları olanlar bu fırsatları çok daha güzel değerlendirebilirdi. Nitekim öyle olacaktı. Sonradan ‘oligark’ adıyla milyarderler listesine girecek ‘kabiliyetli’ isimlerin çoğu o günlerde sıradan işlerde çalışıyordu. Kimi sade bir devlet memuru, kimi ortalama bir parti görevlisi, kimi de taksi şoförüydü... Tabii daha iyi yetişmiş, partinin ve zengin devlet işletmelerinin yönetiminde olanlar da vardı. Sonradan herkes fırsatları değerlendirebildiği ölçüde ilerleyecekti. Kimi banka kuracak, kimi ucuza aldığı petrolü ve madenleri misliyle kâr edecek şekilde ihraç edecekti.
ÖZELLEŞTİRMELER ZENGİNLERİ DOĞURDU
Özelleştirmeler Sovyetlerin dağılmasıyla başladı. Yeltsin döneminde bu süreç daha da hızlandı. Özelleştirilen fabrikaların yöneticileri ve süreci yakından takip edenler bu fırsatı kaçırmadılar. Neredeyse para ödemeden çok önemli fabrikaların sahibi oldular. Madenler, medya şirketleri, enerji tesisleri, petrol kuyuları ve daha birçok değerli işletme kooperatifler döneminden beri daha da gelişen bu isimlere geçmeye başladı. Bazı ihalelere dışarıdan kimseyi sokmamaya başladılar. Değerli devlet şirketleri neredeyse ‘çerez’ fiyatına sonradan ‘oligark’ olarak isimlendirilecek bu şanslı kişilere satılıyordu. Oligarklar, artık siyasete tesir ve nüfuz edebilecek güçteydiler. Medya da onların elindeydi. 1996 seçimlerinde Yeltsin’i bütün güçleriyle desteklediler. Yeltsin seçimi kazanınca onların desteğini unutmadı. Rusya’nın ekonomik ve mali düzeni neredeyse onlara göre dizayn ediliyordu. Öyle güçlüydüler ki IMF’den ne kadar borç alınacağından, kimin başbakan olacağına kadar her siyasi konuya müdahil olabildikleri konuşuluyordu. Onlar kazandıkça Rus hazinesi kaybediyor, ekonomi küçülüyordu. Paralar da Rusya içinde yatırıma dönüştürülmek yerine, yurtdışındaki hesaplara aktarılıyordu.
PUTİN DÖNEMİ VE OLİGARKLAR
Kendi iktidarını sürdüren Putin, oligarkların önce siyasetteki gücünü, sonra ekonomik hakimiyetlerini kırdı. Mahkum edildiler, Sibirya'ya sürüldüler... Putin, kendi hâkimiyetini tanımayanları Rusya dışına itti. Kendi sistemini kuran bu adam, kendi dostlarını güçlendirdi. Yani kendi oligarklarını oluşturdu. Bir dönem Rusya'nın en zengin insanı olduğu düşünülen Mihail Hodorkovski şimdi İngiltere'nin başkenti Londra'da yaşıyor. Putin 2019'da Financial Times'a, "Bizde artık oligark yok" ifadesini kullanmıştı.
Mihail Hodorkovski
UKRAYNA'YI İŞGALİN İLK YAPTIRIMI ONLARA
Rusya’nın Ukrayna'yı işgaliyle Batı’nın Rusya’ya ekonomik yaptırımları gündeme geldi. Bu kapsamda ilk tedbirlerden biri Rus iş insanlarının bankalardaki paralarına geldi. Başta da bahsettiğimiz gibi İngiltere, bazı Rus oligarkların İngiliz bankalarındaki milyarlarca dolarını dondurdu.
Chelsea Futbol Kulübü'nün sahibi Roman ABRAMOVICH, dünyanın en tanınan Rus oligarklarından biridir: Tahmini net serveti 12,4 milyar dolar
Çok bilinen bir başka oligark olan eski KGB subayı ve bankacı Aleksander LEBEDEV, milyar dolarlık zenginlerden biridir:
İngiltere’nin yaptırım uyguladığı 3 oligark:
Gennadi Timçenko
Boris Rotenberg
Igor Rotenberg
ZELENSKI, UKRAYNA VE OLİGARKLAR
Oligarklar için Ukrayna’da da hemen hemen benzer bir süreç işledi. Sovyetler dağılınca oradaki devlet şirketleri de benzer yöntemlerle el değiştirdi. Ancak süreç içinde siyasi değişim ve çalkalanmalara bağlı olarak yeni zenginler ortaya çıktı. Ukrayna geçtiğimiz yıl, bir kısmının hâlâ Rus etkisinde olduğuna inandığı, oligarkların siyasete müdahalesini önlemek için yasa çıkardı. 10 yıl yürürlükte olacak bu yasaya göre oligarkların siyasi partileri finanse etmeleri ve büyük çaplı özelleştirmelere girmeleri yasaklandı.
Oligark nedir ve kime denir? Ne anlama geliyor? Rusya’daki oligarklar hakkında… (posta.com.tr)
İşte Rusya’nın oligarkları - Haberler (hurriyet.com.tr)
Günümüzde Oligarşi ile Yönetilen Devletler - Yeter Ki Siz Okuyun. - arabuloku.com
