Çöl kelimesi İngilizcede "ıssız, boş" anlamına gelir. Her ne kadar çöllerde canlılar yaşasa, su bulunsa da çöller için oldukça yerinde bir tanımdır. Çöller, tıpkı kutuplar gibi insanların bulunmayı tercih etmeyeceği noktalardan biridir. Çöl, kimi insanlar için eşsiz bir manzara kimi insanlar içinse korkutucu bir görünüm olarak değerlendirilebilir. Ancak şu bir gerçektir ki, çöller diğer nemli bölgelerden çok çok farklıdır. Kurak İklimdir.
Kurak İklimi, yıllık yağışın, yıllık buharlaşma yoluyla su kaybı potansiyelinden az olması biçiminde tanımlanır. Bu durumda kuraklığın, hiç yağış almayan bölgeler olarak tanımlanmasının yanlış olacağını belirterek yazımıza devam ediyoruz. Kuraklık, yağış ve sıcaklıkla orantılıdır.
Dünyadaki kurak bölgeler, yeryüzündeki kara alanlarının yüzde 30'unu kapsar. Bu kadar geniş kara alanını kapsayan başka iklim grubu yoktur.
Çöller, tek bir enlem aralığında bulunur. Bu enlem aralığındaki çöller de Alt Enlem Çölleri ve Orta Enlem Çölleri olmak üzere iki parçada ele alınır.
Alt Enlem Çölleri
Alt enlem çöllerinin ana bölgeleri Yengeç ve Oğlak dönencelerinin dolaylarıdır. (Görselde belirtilmiştir. Bu dönencelerin çevrelerinde Alt Enlem Çölleri bulunur)
Alt enlemlerde çöl iklimine sebep olan şey hava basıncı ve rüzgarın küresel ölçekte dağılımıdır. Bulutların ve yağışın oluşabilmesi için gerekli bir takım kriterler bulunur. Bu kriterler Alt Enlem dediğimiz bu bölgelerde bulunmaz.
Ekvatoral alçak basınç alanı olarak bilinen basınç kuşağında ısınan hava çok yükseklere (15-20km) çıkmakta ve sonrasında civara yayılmaktadır. Üst seviyelerdeki bu akım, 20° -30° kuzey veya güney enlemlerine ulaştığında yeryüzüne doğru inmeye başlar. Atmosferde yükselerek genişleyen ve soğuyan hava bu süreçte bulutların ve dolayısıyla yağışın da oluşmasına yol açar. Bu nedenle ekvatoral alçak basınç alanının etkisinde bulunan alanlar Dünya'nın en yağışlı yerleri arasında bulunan bölgelerdir.
Bunun tam tersi durumda ise yüksek basıncın egemen olduğu hava doğrudan aşağı çökmektedir. Bu bölgede hava alçaldığında sıkışır ve sıcaklığı daha da yükselir. Bu durum bulutun ve yağışın oluşması için gerekenin şeylerin tam tersidir. Bu nedenle pırıl pırıl bir gökyüzü ve sürekli bir kuraklık görülerek, çöl iklimini oluşturur.
Dünya'nın En büyük sıcak çölü Sahra Çölü’dür.
Orta Enlem Çölleri
Orta enlem çölleri ve bozkırlardaki çök iklimlerinin oluşmasında, yüksek yüksek basınçla ilişkili havanın bir ilişkisi yoktur. Orta enlem çöllerinde bulunan kurak alanların, büyük kara kütlelerinin korunaklı iç bölgelerinde yer alması en önemli faktördür. Bu alanlar, bulut oluşumu ve yağışın en önemli nem kaynağı olan okyanuslardan çok uzakta kalırlar. Bu duruma en güzel örnek, Orta Asya'da bulunan Gobi Çölü'dür.
Hakim rüzgârların izlediği rotaların üzerinde bulunan yüksek dağlar, nemli deniz havası kütlelerinin bu alanlara ulaşmasını engeller. Çünkü dağlar, havadaki suyun çoğunu tutma özelliğine sahiptir. Olay çok basittir. Rüzgârlar önlerinde engel oluşturan dağlar ile karşılaştıklarında hava yükselir. Hava yükseldiğinde genişler, soğur ve bulut oluşmasına neden olur. Bulutlar ile yağışı başlayabileceği bir süreç başlar. Dağların rüzgâr alan tarafları, taşıdığı nemli havayı yağışa dönüştürür. Bu nedenle rüzgâr alan cephelerde yağmur görülmeye başlar. Dağların rüzgâr almayan kuytu taraflarında ise kurak ikliminin hakim olduğu görülür. Çünkü rüzgârın etkisiyle dağı aşan hava, nemin büyük oranını dağın diğer tarafında, yağmur dönüşerek kaybetmiş olur. Nemi kaybeden bu kuru hava alçaldığında ise bulut oluşumu için gerekli neme sahip değildir. Bulutsuz görünen gökyüzü ve nemsiz hava kurak iklimin oluşmasına neden olur. Bu bölgelere yağmur perdesi çölü de denir.
Dünyanın en yüksek sıcaklığı Sahra'da yaklaşık 59°C olarak ölçmüştür.
(1922, Libya, Aziziye)
