Akarsular ve yer altı suları gibi, yeryüzünün şekillenmesinde buzullar da önemli öneme sahiptir. Buz kütlelerinin hareketleri, bir çok yeri şekillendirmiştir.
Dünya'nın %10'u buzullarla kaplıdır. Ancak yakın Jeolojik geçmişimizde bu oran %30 idi. Dünya'nın birçok bölgesi şekillenirken buzullardan etkilendiği için halen bu izleri taşımaktadır. Alpler, Cape Cod ve Yosemite Vadisi şu anki şekillerinin karakteristik özelliklerini buzullara borçludur. Buzullar günümüzde de yeryüzünü şekillendirmeye devam etmektedirler.
Buzullar, hidrolojik ve kayaç döngüsü gibi yer yüzündeki iki temel döngünün bir parçasıdır. Hidrolojik döngü, suyun atmosferden yeryüzüne, yeryüzünden yer altı kaynaklarına ve ardından tekrar atmosfere dönüşmesi şeklinde ifade edilebilir. Kayaç döngüsü ise; magma kayaçlarının tortul kayaçlara, tortul kayaçların da başkalaşmış kayaçlara dönüşmesini ifade eder.
Buzullara gelecek olursak; hidrolojik döngüde yağış yüksek bölgelerde sıcaklığın düşük olduğu yerlerde gerçekleşirse hemen ve doğrudan denize ulaşmak yerine bir buzulun parçası haline gelebilir. Buz bir gün eriyip, denize ulaşacak olsa da bir buzul olarak onlarca, yüzlerce hatta binlerce yıl kalabilir.
Buzulu oluşturan kar, sürekli olarak erime ve donmaya maruz kalır. Erime ve donma işlemleri gerçekleşirken azalan basınç ve hava kar yapısını değiştirir. %20 ile %30 arasında hava bulunan eski kar (Firn) tanecikleri de %20'nin altında basınca ulaştığında buzul buzunu oluştururlar.
Buzul, yüzlerce veya binlerce yıllık bir zaman diliminde buzul buzlarının oluşturduğu kalın kütlelerdir.
Buzul Çeşitleri
Vadi (Alp Tipi) Buzullar
Yüksek dağlık bölgelerde bulunur. Çok miktarda küçük buzullardan oluşur. Bir akarsu edası vardır. Vadi şeklinde aşındırılmış yüzeyde çok yavaş bir şekilde ilerler. Başlangıç noktasından itibaren belirli bir noktaya kadar uzanan buz deresidir. Genelde çok geniş olmazlar, çoğu gözlenen vadi buzulları dardır. Uzunlukları ise Dünya'nın farklı yerlerinde coğrafi koşullara göre değişkenlik gösterir. Alaska ve Yukon bölgesinde 112 km kadar devam eden vadi buzulları kayda geçmiştir.
Örtü Buzulları
Vadi buzullarının aksine, örtü buzulları çok daha büyük boyutlardadır. Geçmişte çok fazla buz örtüsü olmasına karşın günümüzde sadece iki tane örtü buzu bulunur. Birisi Kuzey Yarım Küre'de bulunan Grönland'da bulunur. 1,7 milyon kilometre karelik biz buz örtüsü adayı sarar. Adanın %80'i buzdan oluşur. Ortalama olarak kalınlığı ise 1,500 metredir. Bazı yerlerde buz katmanı 3,000 metreye ulaşabilir.
Diğer bir buzul örtüsü ise Güney Yarım Küre'de yer alan Antarktika buz örtüsüdür. Yaklaşık 4,3 Km kalınlığa ulaşan bölgeleri vardır. 13,6 milyon kilometre karelik bir örtüdür. Bu boyutlarda olması Kıtasal örtü buzulları olarak da adlandırılmalarına neden olmuştur.
Bu buzulların akış yönleri belirsizdir. Dolayısı ile her yöne hareket edebilirler. Buzul buzunun Antarktika kıyıları boyunca, okyanusa akan kısımlarında buz tabakaları adı verilen buzul türleri oluşur. Bunlar örtülü buzlardan hareket ederek kıyıya ulaşan ve denize doğru hareket eden buz kütleleridir. Denizin yüzeyde kalan kısımları buzulun en kalın kısımlarını oluşturur. Dibe doğru indikçe ise buz tabakasının inceldiği görülür. Bunlar her ne kadar örtülü buzlardan oluşmuş olsa da, kar yağışı ve donan deniz suyunun buzu ile de beslenirler.
Takke Buzulu
Plato ve dağların üstlerini örten buzul kütlelerine takke buzulu denir. Üzerinde bulundukları araziyi tamamen örterler. Fakat kıtasal ölçeklere göre çok daha küçüktürler.
Saçak Buzulları
Takke buzulu ve örtü buzulları genelde bir saçak buzulunu besler. Büyük buz kütlelerinin kenarlarından vadilere doğru uzanan buzul türleridir. Bu aslında bir vadi buzulu türüdür. Dağlarda oluşan örtü buzulu veya takke buzullarının bir parçasından denize doğru akarlar.
Piedmont Buzulları
Birden fazla vadi buzulunun dağların etek kısımlarında toplaşarak geniş bir yelpaze oluşturarak yayılan buzul türleridir. Boyutlar buzul vadilerinin uzunluğuna, sayısına ve hacmine göre değişkenlik gösterir.
Buzullar Nasıl Hareket Eder?
Buzul buzunun hareketi akış olarak adlandırılır. Akışın iki türü vardır. Bunlardan birincisi plastik akıştır. Buz üzerindeki yükün ağırlığı belirli bir seviyeye ulaştıktan sonra buz, bir plastik malzeme gibi davranarak akışkanlık göstermeye başlar. Diğer bir türü ise buzul kütlesinin tamamının zemin üzerinde kaymasıdır. Çoğu buzulun bu şekilde, tabansal kayma ile hareket ettiği düşünülmektedir.
Buzullar Erirse Ne Olur?
- Havalar aşırı derecede ısınacak ve bu durum kontrol altına alınamayacak.
- Beraberinde kuraklık hakim olabilir
- Dengesiz bir iklim hakim olacak, sıcak olması gereken bölgeler soğuk, soğuk olması gereken bölgeler sıcak olacak bu durum tarım alanında büyük bir felakete yol açacaktır. Ayrıca bir gün içerisinde yaşadığımız hava durumu değişikliği büyük oranda farklılıklar göstereceği gibi, farklılıklar oldukça sert biçimde seyredecektir.
- Okyanusların dengesi bozulacaktır, bu denge bozukluğu (Asit oranının artması gibi) beraberinde bir takım okyanus canlıların yaşam faliyetlerini sürdürebilmesi için zorlaşacak ve deniz canlılığındaki çeşitlik azalacaktır
- Su seviyesinin yükselmesi vesilesiyle bazı şehirler su altında kalabilir.
