Loading

Uğruna Savaşlar Çıkan Petrol Nasıl Oluşur?

Petrol Oluşum Evreleri Nelerdir?

Petrol çıkarımı

Petrol sözcüğü, Latince'de petra (taş), oleum (yağ) kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Doğada katı, sıvı, gaz veya bunların karışımı şeklinde bulunabilir. Petrol kimyasal olarak Hidrokarbon karışımı olup, yaklaşık %85 karbon, %13 hidrojen, %1-1,5 arasında azot, kükürt ve oksijen içerir. Gaz halindeki hidrokarbonlara doğal gaz , sıvı haldekilere ham petrol, katı haldekilere de asfaltit denir.

Petrol organik maddelerden oluşmaktadır ancak petrolün nasıl oluştuğu konusunda bazı tartışmalar vardır.Bizler için kesin kabul edilenler ise petrolün oluştuğu ortamlarda kesinlikle oksijen yoktur yani ortam anaerobiktir. Eğer ortamda oksijen olsaydı petrol içerisinde  porfirin maddesinin bulunması imkansız olurdu. Deniz suyunun oksijensiz olabilmesi için ya çok derin olmalı veya akıntısız olmalı ya da kapalı bir havza olması gerekir. Denizin içerisinde yaşayan canlılar ve plankton adı verilen mikroorganizmalar öldükten sonra  denizin dibine  çökerler. Bu ortamın oksijensiz olması ile çürüyerek sapropel adı verilen organik çamurları oluştururlar. Sapropeller de çökellerle birlikte gömülüp, diyajenez (taşlaşma) geçirerek kerojeni oluşturur.Kerojen dediğimiz organik madde, organik çözücülerde çözülmez. Taşlaşmıştır ve havza tabanında özellikle ısı ve basınç nedeniyle parçalanarak hidrokarbonları oluşturur.

Petrolün hammaddesi olan denizel canlılar ve planktonlar bol miktarda yağ asitleri ve amino asitler içermektedir. Planktonların bol ürediği yerler su derinliği 1000 m 'yi aşmayan bölgeler ile kıta sahanlıklarıdır. Çünkü organizmalar için gerekli olan azotlu ve fosforlu tuzların önemli bir kısmını karadan ve deya karalara yakın yerlerden nehirler veya dalgalarla denizlere taşınmaktadır.

Petrol içinde porfirin grubuna dahil klorofilden başka kandan gelen hemoglobin parçalarına rastlanması hayvansal canlıların pertol oluşumuna katkıda bulunduklarını gösterir.

petrol oluşumu

Peki bu organik madde nasıl petrole dönüşür? Çökeller içinde bulunan organik maddeler indirgen bşr ortamda bir dizi kimyasal, biyokimyasal ve fizikokimyasal değişikliklere uğrayarak petrole dönüşmektedir. Yapılan araştırmalara göre petrolün oluşumunda ilk evrede bakteri faaliyetlerinin, daha sonraki evrelerde ise ısının rol oynadığı tespit edilmiştir.Organik madde petrole dönüşürken şu faktörler etkilidir.

1-Jeotermik Gradyan: Farklı jeotermik gradyana sahip havzalarda hidrokarbon oluşum derinlikleri farklılık gösterir.Yüksek jeotermik gradyana sahip havzalarda petrol daha sığda(Los Angeles havzası), düşük jeotermik gradyana sahip havzalarda(Ventura havzası) ise daha derinde oluşmaktadır.

2-Havzaların Isınma Tarihçesi: Hızlı (hızlı ısınan) gömülen havzalarda (5-6C/milyon yıl) organik madde çok kısa zamanda ısıya maruz kalmakta,  petrol oluşumu daha erken başlayıp daha erken tahrip olmaktadır.Gömülmenin yavaş olduğu havzalarda petrol oluşumu daha geç başlar ve petrol bozunmadan rezervuarlarda korunabilmektedir.

3-Basınç: Petrol oluşumunda basıncın rolü tartışılmaktadır. Genel düşünce basıncın petrol oluşumunda etkisinin çok az olduğu yönündedir.

4-Zaman: Organik maddenin bozuşmasında sıcaklıktan sonra en etkili faktördür.

5-Hidrokarbon Madde Tipi:Farklı organik madde tipleri, farklı sıcaklıklarda (derinliklerde) petrol oluşumu başlamaktadır.

6-Katalizörler: Katalizörler kimyasal reaksiyonları hızlandırır.

7-Tektonizma: Tektonik hareketler sonucu bir havzadaki birimlerin yükselip aşınması sistemin soğumasına yol açar. Bu durumda kerojenin parçalanması durur. 

petrol oluşumu

Organik maddeler petrole dönüşürken 3 ana evreden geçer:

Diyajenez Evresi: Yeni çökelmiş tortulların içerisinde  bol miktarda gözenek suyu ve önemli miktarda mineral ve organik maddeler bulunur. Çökellerin sıkışması ve taşlaşmasına neden olan bu değişimin tümüne diyajenez , bu evreye ise diyajenez veya diyajenetik evre denir. Bu evrede gömülme derinliği 200-2000 m arasında değişmektedir. Sıcaklık ve basınç son derece düşüktür. Organik maddeler petrol türetebilecek olgunluğa erişmemiştir. Bu evrede organik maddenin gelişmesinde etken olan tek süreç bakteri faaliyetleridir. Organik maddeler bakterilerce hızla bozunur.Organik maddenin bozunması sırasında bol miktarda metan gazı (biyojenik) açığa çıkar. Sonuç olarak organik madde daha yoğun bir kerojene dönüşür ve kerojen oluşumu ile bu evre sona erer.

Katajenez Evresi: Çökelmenin ilerlemesi ile tortulların üzerinde basınç ve sıcaklık artar. Sıcaklık 50-150 C, basınç 300-1500 bar'a kadar yükselebilir. Basınç ve sıcaklığın artması ile tortullarda porozite (gözeneklilik) ve permabilite (geçirimlilik) azalır ve tortullar tam bir kayaç özelliği gösterir. Organik maddede de önemli değişiklikler olur. Kerojenin ısısal olarak parçalanmaya başlaması 50-75 C sıcaklıkta olur. Bu evrede kerojen parçalanır, petrol ve doğal gaz oluşmaya başlar. Esas olarak hidrokarbonların oluştuğu evredir.

 

petrol

Metajenez Evresi: Bu evrede organik madde artık petrol oluşumu tamamlanmıştır. Sıcaklık 150 C 'nin üzerindedir. Bu evre kuru gaz evresi olarak adlandırılr. Metan gazı dışında önemli bir hidrokarbon oluşumu yoktur.Sonuçta kerojen tüm H ve O kaybederek C kalıntısına dönüşür. Metajenezin sonunda tüm hidrokarbonlar parçalanarak çok duraylı olan metana dönüşür.Kerojenin kalıntıları da grafite dönüşür.

 

Grafit

N. Kardelen Esim
Standart Üye / 3 Yazı / 19,3K Okunma

KTÜ- Jeoloji Mühendisliği'20 KTÜ- Jeoloji Mühendisliği/Yüksek Lisans (Genel Jeoloji/Petrol Jeolojisi)

Beril şeyma akdere 13 Eylül 2020 - 20:10:29

Yanıtla

Çok başarılı....

Emre AKKAYA 14 Eylül 2020 - 09:35:20

Yanıtla

👍👍

Mehmet Olgun 31 Ağustos 2022 - 13:51:49

Yanıtla

Doğalgaz petrol çok derinlerde oluşur. Derinlerden yüzeye genellikle su basıncı ile sulu ortamlarda yoğunluk farkında su üstünde sıkışarak yüzeye bazı noktalarda yüzeyden yukarıya yüzlerce metre fışkırarak çıkar. Yüzeye tabii olarak çıkmış bataklık alanları doldurmuş üzeri örtülerek başkalaşarak kömür yataklarını oluşturmuştur. Kömür petrol ürünü olup petrol fosilidir.

N. Kardelen Esim 01 Eylül 2022 - 11:28:57

Yanıtla

Merhabalar, bilgi verdiğiniz için teşekkür ediyorum fakat bazı yanlışlıklar var. Kömür yatakları petrol oluşumu değildir. Kömürler karasal organik maddeden (bataklık ve geçiş ortamları) oluşur ve tip III kerojen tipine sahiptir. Petrol ise sucul organik maddelerden (gölsel ve denizel) oluşur ve tip I-II kerojen tipine sahiptir. Henüz kömür yataklarının petrol türetip türetmeyeceği tartışma konusudur kimi bilim insanı bunu kabul eder kimi etmez. Bunun örnekleri de vardır. Dolayısıyla kömür ve petrol farklı koşullarda farklı ortamlarda ve farklı (genel kimyası) organik maddelerden oluşur. Ayrıca petrol her zaman fışkıracak diye birşey yoktur. Kapanlanmış halde yüzeylenme vermemiş de olabilir. Saygılarımla…

Mehmet Olgun 04 Eylül 2022 - 16:02:09

Yanıtla

Dünya küresinin küresel oluşumunun ilk hali yüzeyden 200km derinliğe kadar kısım karbonatlı su kaplı olarak çok uzun zaman kalmasından sonra uzayda merkezinde ağır maddelerin oluştuğu bir yıldız parçalanarak parçaları asteroit olarak gelip Dünya yüzeyinin 200km derinlik aralığına inerek yerleşir. Uzaydan gelen maddeler oksijensiz saf haldedir.

Mehmet Olgun 04 Eylül 2022 - 18:29:04

Yanıtla

Saf halde olan uzaydan asteroit olarak gelen maddeler suyun oksijenini alarak hidrojenleri açığa çıkarır. diğer tarafta karbonun oksijenlerini alarak karbonu açığa çıkarır. Açığa çıkan hidrojen ile karbonun çok büyük miktarda birikiminin reaksiyon şartlarının oluşmasıyla çok büyük patlama, ısı, basınç, depremle ilkönce doğalgaz zincirleme reaksiyonla petrol oluşur.


Yorum Yap

E-Posta adresiniz yayınlanmayacaktır.

ya da üye olmadan yorum yap ve onaylanmasını bekle.
ÜST