Kömür Nasıl Oluşur? Kömür Çeşitleri Nelerdir?

Kömürün keşfi M.Ö 1000 yıl kadar öncelerine dayanır. Nerede, nasıl ve tam olarak kimler tarafından bulunduğuna dair net bilgi bulunmamaktadır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde yer altında bulunan kömür rezervlerinin kendiliğinden yüzeye çıkması sonucunda, insanların bu siyah taşların ne kadar yanıcı olduğunu keşfederek kullanmaya başladığı düşünülüyor. M.Ö 1000 yıl kadar geriye gittiğimizde; demir, bakır gibi madenleri şekillendirmek için ihtiyaç duyulan yüksek ısıya ulaşmak için insanlar kömür kullanıyordu. Marco Polo'nun Çin seyahatinde, Çin halkının siyah renkli taşlar kullanarak suları ısıttığını ve bunlarla yıkandıklarını belirtmiştir. (1271- 1274) 13. yüzyılda kömürden en çok faydalanan Avrupa ülkesi İngiltere'dir. Türkiye'deki ilk kömür yatakları, Karadeniz'in kıyısında bulunan Ereğli'den İnebolu'ya kadar uzanan maden yataklarıdır. 1829 yılında Uzun Mehmet adlı bir Türk denizci asker tarafından bulunmuştur.

Kömür Nasıl Oluşur?

Kömür, geçmiş çağlarda bulunan bitkilerin; doğanın ve zamanın etkisiyle fosile dönüşmesiyle oluşan kaya türüdür. Kömürün kimyasal bileşenleri karbon(C), Hidrojen(H), Oksijen(O), Kükürt(S) ve Azot(N) elementleridir. 

Bataklıkların veya nemli toprakların etrafında bulunan dev bitkiler, çalılar veya ağaçlar yaşamsal faaliyetleri sona erdikten sonra dibe doğru çökmeye başlarlar. Yerin altında kalan bu bitkiler, uygun sıcaklık koşulu ve nem oranı sağlandığında milyonlarca yıl sonucunda parçalara ayrılarak kopmaya başlar. Kopan bu parçacıklar nemin etkisiyle bir jel haline dönüşür. Çamur ve kumla kaplanan karbon zengini bu jel zamanla uğrayacağı kimyasal reaksiyonlar sonucunda sertleşmeye başlar ve kaya haline gelir. Ancak bu reaksiyonların gerçekleşebilmesi için uygun sıcaklık koşulları çok önemlidir. Yer altında bulunan levhaların hareketleri, tektonik hareketler, volkanik dağların devreye girmesi gibi etkenler uygun sıcaklık koşullarının sağlanmasına çok yardımcı olmuştur. 

 

 

Bu görselde kömürün çeşitliliğine ve nasıl oluştuğuna dair güzel bir betimleme yapmıştır.

Kömür Çeşitleri Nelerdir?

Bitkiler, fosilleşme evresinde koşullara ve yer altındaki konumlarına göre bir takım kimyasal ve fiziksel farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar kömürün kalitesinde farklılıklar gösterir. Bu farklılıklara göre de kömürler 3 farklı çeşide ayrılır.

Yukarıda belirttiğimiz resimde de gördüğünüz gibi bitkilerin köklerinin bulunduğu yer altında kalan kısımda "turba" yazmaktadır. Turba kömüre dönüşmeyen bitki kalıntılarıdır. Ancak kömür gibi yanıcıdır. Fakat bir sünger kadar yumuşak ve bitki saçaklarından oluşur. Ufalanır, sert değildir ve kaya özelliği taşımadığı için "Kömür" olarak sınıflandırılmaz.

Linyit

Linyit, oluşumunu tamamlayamamış kömür çeşididir. Ortalama 60 Milyon yılda oluşur. Bu nedenle yumuşak bir yapıları vardı %65-70 oranında karbon barındırırlar. Mat bir görünüme sahip olan Linyit, kolayca ufalanır. Karbon miktarının düşük olması bir tarafa yoğun oranda nem barındırır. Açık kahverengi ile koyu kahverengi arasında bir renk ile  topraksı bir görüntüsü olduğunu söyleyebiliriz.

 

Taş Kömürü

Taş Kömürünün oluşabilmesi için en az 200-250 milyon yıl geçmesi gerektiği düşünülür. %80-90 oranında karbon miktarına sahiptirler. Linyit kömürlerin zamanla fosilleşmeye devam etmesi sonucunda taş kömürleri oluşmaya başlar. Linyit kömürlere göre daha serttir. Elde ufalanmaz ve kurudurlar. Renkleri siyahtır.

Antrasit

Antrasit, oluşumunu tamamlayan en kaliteli ve en değerli kömür çeşididir. Fosillerin Antrasit haline gelebilmesi için en az 300 milyon yıl gerektiği düşünülür. Ayrıca en yüksek karbon oranına sahip olan kömür çeşididir. (%90-95) Antrasit'in rengi siyahtır. Diğerlerinden ziyade zarif bir parlaklığı vardır. Yanma kalitesi diğer kömürlerle kıyaslandığında çok daha etkilidir. Diğerlerinden çok daha fazla ısı enerjisi yayarlar. 

Grafit

Şartlar uygunluğunu korursa antrasit Grafit kömür çeşidine dönüşebilir. Karbon adlı kimyasal maddenin saf halidir. Grafit, ark lambası kömürlerinin yapımında ve yağlama maddelerinde kullanılır. Kil ile karıştırılarak kalem ucu elde edilebilir. Bu kömür çeşidi ısı kaynağı olarak kullanılmaz. 

Grafit çok yumuşak bir malzeme olduğu için makinelerin metal olan aksamlarını çizemez. Bu yüzden makinelerin önemli parçalarını yağlamak için Grafit kullanılır. Grafit yüksek ısılarda işlenerek çeşitli yağlar ile karıştırıldıktan sonra makine yağı haline getirilir. Grafit sayesinde makinelerin hareketli parçalarının birbirine sürtünmesi kesin olarak engellendiği gibi, makine parçalarının da ömrü uzar.

Fosil Olmayan Kömür Çeşitleri

Her kömür çeşidi fosil bazlı değildir. Bazı kömür türleri kimyasal yollarla oluşturulduğu gibi odundan doğrudan da elde edilebilir.

Odun Kömürü (Mangal Kömürü)

Odun kömürleri (Mangal Kömürleri) bu fosil kömür türleriyle karıştırılmamalıdır. Odun kömürleri ağaçlardan elde edilen odunların bir araya getirilip havasız ortamda uzun süre yakılmasıyla elde edilir. Tercih edilen kaynak genelde meşe ağacıdır. 

Kok Kömürü

Kok kömürü, kimyasal yöntemlerle elde edilen kömür türüdür. Doğada yalın halde bulunmaz. Taş kömürün içerisinde bulunan gazlar çıkarılarak elde edilir. Evlerde sobaları yakmak için kullanılır.