Uçak Yakıtı Jet A1(Kerosen)
Hava yollarında ısı dengesini korumak diğer ulaşım araçlarına göre daha zordur. Uçaklarda kullanılan Jet-A1 denilen yakıtın ana maddesi ise kerosendir. Yüksek irtifalarda düşen hava sıcaklığı nedeniyle yakıtın donmaması ve sıvının akışkanlığını kaybetmemesi için oldukça önemli bir hidrokarbon sıvısıdır. Jet motorlarının yanı sıra sanayide de kullanılır ve halk arasında gaz yağı olarak da bilinir. Petrolün çok ince bir şekilde damıtılmasıyla elde edilir. Parlama noktası 38/40 °C iken donma noktası -47/-49 °C dir. Zor alev alır çok ısı verir. Bu özelliğiyle hem yangın riskini riskini minimize eder hem de donma riskini indirger.
Jet-A1 den farklı olarak kerosen yoğunluğuna göre değişen Jet-A ve Jet-B tipi yakıtlarda vardır. Fakat Jet-A1 in donma derecesi Jet-A ya göre daha düşük Jet-B ye göre daha yüksektir. Bu nedenle ideal yakıt türüdür. Jet-B ise donma derecesi -60 °C olması sebebiyle genellikle Alaska, Kanada ve Rusya gibi sert iklim koşulları olan ülkelerde kullanılmaktadır.
Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?
Yakıt ikmali yapılırken güvenliği en üst düzeyde tutmak amacıyla bazı önlemler alınmalıdır. Sorumlu kaptan pilotun yakıt alınması hususunda talimatı olmadan yakıt alım işlemi yapılamaz. Ayrıca yakıt alımı başlamadan önce uçağın yakınında itfaiye hazır olmalıdır. Yolcu giriş çıkış kapılarına acil durum için körük veya yolcu merdiveni yanaştırılmalıdır. Uçak park frenine alınmış olmalı ve yakıt tankeri uçağa uçak motorları durdurulduktan sonra yanaşmalıdır. Olası bir yangına karşı müdahale için akaryakıt yangınlarını söndürebilir nitelikte en az iki adet yangın söndürücü bulundurulmalıdır. Yakıt ikmalini yapan personel yakıt buharının patlayıcı etkisi olduğunu bilmeli, kıvılcıma sebep olabilecek herhangi bir şey üzerinde bulundurmamalıdır. Meydan yakınlarında şimşek, yıldırım gibi hava olayları olması durumuna karşı yakıt ikmali için kuleden onay alınır. Buna benzer daha pek çok ayrıntıyı barındıran önlemler sonrasında yakıt ikmali başlatılır.
Genellikle küçük hava limanlarında tankerle taşınan yakıt uçak kanatlarındaki girişlerden pompa edilir.
Daha gelişmiş hava limanlarında ise ‘hidrant’ sistemi kullanılır. ‘Dispenser’ adlı dağıtıcılarla yer altındaki akaryakıt depolarından uçağın kanadındaki girişlere aktarılarak işlem yapılır. Dispenser, akaryakıtın basıncını ayarladığı gibi dolum işlemi sırasında yabancı maddelere karşı süzmekle de görevlidir.
Bununla beraber yakıt ikmal işlemi acil durumlarda uçaklar arası transfer ile havada da gerçekleşebilir. Bazı durumlarda oluşabilecek hatalı saptamalar dolayısı ile eksik yakıt alan uçaklar olabilir. Bu uçakların çağrısı üzerine başka bir uçak ön kısımdan yaklaşarak yakıt pompasını arkadaki uçağa iletir. Havada yakıt ikmali yapmak için Prob-and-drogue ve Flying Boom adında iki ana yakıt sistemi bulunur.
Flying Boom
Prob-and-drogue
Yakıt Boşaltımı
Her ne kadar bu yazımızda yakıt ikmali üzerinde dursak da bazı durumlarda uçakta bulunan yakıtın boşaltılması da gerekebilir. En sık rastlanan durumlardan birisi uçağın plan dışında erken inmesi nedeni ile kaynaklanır. Bu durumlarda yakıt depolarının dolu olması uçağın ağırlığını doğrudan etkilediği için bu şekilde inmek güvenli değildir. İnmeden önce uçağın kanat uçlarında veya kuyrukta bulunan bulunan "fuel damping" sistemi ile yakıt tahliye edilir.
Bu yakıt yeryüzüne inmeden havada buharlaşır. Dump sistemi her uçakta bulunmayabilir. Yakıt boşaltımı yapamayan uçaklar uygun iniş ağırlığına ulaşmak için havada fazlaca kalabilir. Bu durum yolcular için bir dezavantaja dönüşür. Yolcuların olası bir rahatsızlığı için risk anlamına gelebilir.
