Semavi Dinlerde İrade Belirsizliği
Yazıya başlamadan irade nedir?
İnsana özgü erdemlerden biri olan irade, seçim ve yaptırım gücüdür. Bu kelime günümüzde genellikle ''özgür irade'' şeklinde kullanılır. Özgür irade ise hiç kimsenin tesiri altında kalmadan ve zorlaması olmadan seçim yapabilmek anlamına gelir.
İnsan söz konusu olduğunda iki tür iradeden bahsedilir cüzi ve külli irade peki bu külli ve cüzi irade nedir?
Külli İrade: Tanrının belirlediği kader.
Cüzi İrade: İnsanın kendi yaptıklarıyla kaderini belirlemesidir.
Peki şu soruyu sormadan edemiyor insan önceden belirlenmiş bir şeyi sonucu belli olan bir şeyi ben sınırlı eylem ve seçimlerimle nasıl belirleyebilirim. Benim seçimlerimden, yaptığım şeylerden sorumlu tutulmam ne kadar doğru, ne kadar adil?
Tanrı bizden habersiz mi ya da bizi adım adım takip ediyor mu. bizi adım adım takip ediyor ya da ettiriyorsa mikro kozmos olarak insan buna değer mi?
Eğer bu soruya cevabımız evet ise Ortaçağ düşüncesine geri dönüp insanı ve dünyayı her şeyin merkezine koymalı hatta güneşi de dünyanın etrafında döndürmeliyiz. Bu soruya cevabımız hayır ise Tanrı gibi yüce bir varlık insan gibi günahkar ve aciz yaratıklarla neden uğraşsın belki bizden haberi bile yok diyorsak Türüm veya SUDUR öğretilerine göz atmakta fayda var. Buyurun bakalım neymiş bu Türüm ve Sudur öğretileri:
Türüm Öğretisi: Nicelik ve nitelik olarak gelişmiş olanın bir olandan çıktığı düşüncesi. varlıkların oluşumu. tüm gerçekliğin bir ve ezeli-ebedi aşkın bir varlıktan zorunlu olarak çıktığını öne süren metafizik görüşüdür.
Sudur Öğretisi: Yaratılış teorileri arasındaki yerini Helenistik dönemde alan sudur görüşü, Yeni Platoncu akımın kurucusu Plotinos'un geliştirdiği bir teoridir. Plotinos'a göre evren, varlığa kaynaklık eden Tanrı'dan Nous (Zekâ)'un taşması ve aşağıya doğru gitgide somutlaşarak çeşitli katmanlar meydana getirmesiyle meydana gelir.
Ortak noktada şu sonuçlar çıkar bu iki öğretiye göre insan yaratığı zorunlu bir varlığın eseridir. Bu zorunlu varlık (Tanrı) bu yaratılışın bilincinde değildir. iradesi dışındadır.
Örneğin; Bir gül bitkisinin gerçek ve asıl amacı güzel koku yaymak değildir. o güzel olduğu için hoş kokar varlık amacı hoş kokmak değildir. bu örnek gül için geçerli olabilir en azından olabilir diyebiliriz akıl saçmalamaz. Aynı mantığı yüce ve en yetkin varlığa uyguladığımızda bu o kadar da olağan gelmez. Çünkü söz konusu gül bitkisi değil aşkın varlık olan Tanrıdır.
Külli irade ve cüzi iradenin özü şudur: Ey yaratılmış varlık olan sıçan ne kadar çabalarsan çabala içinde bulunduğun kafesi ben tasarladım ben imal ettim. Çıkış kapılarını havalandırma borularını ben tasarladım ve tüm çıkış kapılarının anahtarlarıyla beraber yiyeceğin de bende ona göre davran. Unutmadan özgür irade de verdim sana.
İnançlı bir bireyle tartışmaya girildiği zaman tartışmanın daha doğrusu çoğu tartışmanın sonunda tıkanma olur ve şöyle bir cümle kurar: '' cüzi iradem beni buraya kadar getirebildi'' deyip tartışmanın devamını külli iradenin getirmesini ister. Bunu da külli irade adına kendi yapar... Lakin tartışmanın öbür kişisinin cüzi iradeden başka tartışacak kimsesi yoktur. Antikitenin inanışına göre varlık hiyerarşisi vardır Tanrı ya da en yüce iyi bu hiyerarşinin en üst noktasındadır. İnsan bu seviyedeyken en yüksek iyi insanın bu seviyesine inmez. Peki insan çıkabilir mi? En azından kendini tümüyle inanışa teslim etmiş biri çıkabilir. Anlayacağımız bunu sorgulayan kişinin oraya çıkmak gibi bir şansı yok.
Şunu söyleyebiliriz ki inançta ve inançlı birinde iradeden söz edilemez. Çünkü Tanrı insanı yarattı. peki insanın bundan haberi var mıydı? Hayır. Peki kendisine yaratılmak ister misin diye soruldu mu? Hayır.
Kendisine soru sorulabilmesi için yaratılması gerekir. İradesi dahilinde bir iş yapılabilmesi için dahi önce ilk olarak ''İRADESİ DIŞINDA'' yaratılması gerekir.
Ve Tanrı insanı, insan - irade karşılaşmasında insanı sahaya 1 - 0 yenik halde çıkardı.
