Bira Çeşitleri ve Sınıflandırılması

Bira, nam-ı diğer uygarlığın suyu.

Kökleri yazıdan daha eskiye dayanan bu içeceği içmeyi bilmenin Sümerler tarafından "insan olmanın gereği" olarak nitelendirildiğini biliyor muydunuz? 

Güvenilir su kaynaklarının olmadığı yerde hayat kurtaran bu içecek, keşfedildiği dönemde kutsal sayılarak hakettiği ilgiyi görmüştür. Haliyle içeceğin gelişim hızı da verilen değerle aynı ölçekte olmuştur. Öyle ki Sümerler döneminde dahi farklı türde ve lezzette biralar üretildiği ve tanrılara sunulduğu bilgisi tabletlerde kayıt altına alınmıştır. (Bu bira çeşitlerinin bazılarının reçeteleri günümüzde hala kullanılmaktadır.)

Günümüzde üretilen biralar; 

• Maya türüne
• Hammaddesine
• Kullanılan katkılara
• Üretildiği/keşfedildiği yere 

göre sınıflandırılmaktadır. 

Bu ayrımları kısaca açıklamak gerekirse: 

1. Maya türlerine göre ayrım

a. Lager

Daha düşük sıcaklıklarda (7-16 °C) ve hazırlanan şıranın alt kısmında aktif olan bir maya çeşididir. Lager mayaların ortalama çalışmas süreleri 1-2 hafta kadar daha uzundur ve ikinci bir mayalanma sürecinden geçerler. 

Ülkemizde üretilen biraların büyük çoğunluğu bu gruptadır. Orta ve Doğu Avrupa'da özellikle tercih edilir. 

Aktif olduğu sıcaklık aralığı dolayısı ile 19. yüzyıla kadar sadece kışları üretilen bu bira çeşidi tat olarak daha buruk ve acımsıdır, içimi ise nispeten kolay ve hafiftir. 

b. Ale

Nispeten daha yüksek sıcaklıklarda (15-25 °C) ve hazırlanan şıranın üst kısmında aktif olan bir maya çeşididir. Ale mayaları tek mayalanma sürecinden geçer ve ortalama 2-4 hafta sonra çalışmaları durur. 25 °C'nin üzerinde meyvemsi tatları artırır. Meyve ile mayalanan biralarda 25°C üzerinde kullanılabilir. 

Britanya'da özellikle tercih edilen maya çeşididir. Aynı zamanda yazımızın başında bahsettiğimiz en eski bira türleri bu mayalanma methodu ile yapılmaktadır. 

Ale mayaları aktif oldukları sıcaklık aralığından dolayı, biraya farklı lezzetler katmayı kolaylaştırmıştır. Ale biralar genel olarak daha yüksek alkollü, daha düşük gazlıdır ve daha az köpüklüdür. Bu bira çeşidinin içimi nispeten daha sert olmakla beraber yüksek sıcaklıkta mayalanmadan dolayı doğal meyvemsi tatlar da içerebilirler. Ale tipi biralardaki yoğun şerbetçiotu tadına alıştığınızda lager tipi mayalanmış biralar daha tatsız gelecektir. 

c. Lambic ve Funky

Lambic mayalar nispeten kontamine olmaya daha açık olduğundan ev üreticileri tarafından pek tercih edilmese de Belçika'da geleneksel olarak üretilmektedir. Bu biraların temel özelliği, spontan olarak gerçekleşen fermantasyonlarıdır. Normalde bira üretilirken sonradan maya eklenir ve her şey kontrol altındadır ancak Lambic biralarda geleneksel şarap yapımına benzer şekilde mayalanmanın havada bulunan maya sporları ve bakteriler tarafından gerçekleştirilmesi beklenir. Aynı şaraplarda olduğu gibi lambic biralar da yıllanmaya uygundur. Genelde lambic biralar iki defa fermantasyona  tutulur ve bu ikinci fermentasyonda biraya meyveler eklenir. Lambic mayalanma genel olarak meyveli biraların yapımında kullanılır ve meyve kabuklarında bulunan maya ve bakterilerin bu mayalanmada önemi büyüktür. 

Funky mayalanma türü ise lambic olarak başlayan fermantasyona diğer mayaların (ale veya lager) eklenmesi ile üretilmektedir. 

2. Hammaddelerine Göre Ayrım

2.1. Maltın Tahılı ya da Ana Hammaddeye Göre

a. Arpa Maltı Birası

Gerek haşerata dayanımı gerekse uzun süre saklanabilmesi sebebi ile bira yapımında arpa maltının kullanımı geleneksel olarak daha yaygındır. Arpa maltı çeşitleri biranın rengi ve tadı üzerinde doğrudan etkilidir. Arpa Maltları genel olarak kavrulma oranına göre ayrılır ve bu kavrulma oranı biraya adını verebilir. Bu ayrım 2.2. nolu maddede açıklanacaktır. 

b. Buğday Maltı Birası

Hububatın saklama koşullarının gelişmesi ile birlikte artan buğday maltı kullanımıyla popülaritesi artmış bir bira cinsidir. Daha hafif içimli olması ve maltoz şekerinden daha düşük glisemik indexe sahip olması sebebi ile tercih oranı artmıştır. Buğday maltı ile yapılan biralarda genellikle ale tipi mayalar seçilir. 

c. Cider

Asitli meyveler (Genellikle elma, armut veya erik) ve ale tipi mayalar ile yapılan biralardır. 

Cider'de genellikle elma kullanılır bu yüzden sık sık Apple Cider (Elma Cideri) olarak anılır. (Amerikan İngilizcesi'nde cider elma suyu anlamına gelirken hard cider elma birası anlamına gelir.) Bazı yörelerde elma şarabı olarak anılsa da aslında elma birasıdır. Yavaş sarhoş etmesi ve tatlımsı tadıyla kolay içim sağlaması nedeniyle gitgide günlük içimde tercih edilmeye başlamıştır. 

 

2.2. Maltın Kavrulma Oranı ve Karakterine Göre

Maltın kavrum oranı ve karakteristiği birçok biraya adını verir. Malt çeşitleri o kadar çoktur ki hepsini detaylı bir şekilde yazmak haftaları, okumak ise saatleri alabilir. Bu yüzden sıkça kullanılan ve kullanıldığı biraya adını veren bazı önemli malt çeşitleri seçilerek yazılmıştır.

a. Pale Malt (Baz)

İngiliz Pale Ale ve Indian Pale Ale (IPA) tipi biralarda kullanılır. Kısa süreli, nispeten düşük sıcaklıklarda fırınlanmış malttır. 

b. Mild Malt (Özel)

Pale Malta göre daha yüksek sıcaklarda fırınlanır. Mild Ale tipi biraların ana hammaddesidir. 

c. Stout Malt (Özel)

Stout tarzı biraların katkı maltıdır. Stout'ların ana maddesi olan koyu maltlar ve ham tahılların etkisini artırmada kullanılır. 

d. Amber Malt (Özel)

Pale Malt'ın biraz daha kavrulmuşudur. Acı bir aroma verir. Brown Porter tipi biraların hammaddesidir.

e. Brown Malt (Özel)

Gayet koyu renk alana kadar kavrulmuş malttır. Porter ve Stout tipi biralara katkı yapılsa da asıl Brown Ale 'de kullanılır. 

f. Chocolate Malt (Özel)

Adıyla uyumsuz olarak vanilya ve karamel tadı verir. Dark Mild Ale 'ler, tatlı Stout 'lar ve Porter 'larda kullanılırç 

g. Black Malt (Özel)

Arpa maltının 200 °C'de fırınlanması ile (yakılarak) elde edilir. Küllü tadı ile biralara renk ve aroma katar. Black Porter'ın başlıca katkı maddesidir.

h. Pilsner Malt (Özel)

Oldukça açık renkli, aromatik, kuvvetli ve lezzetli bir malttır. Pilsen türü biraların hammadesidir. 

i. Munich Malt (Özel)

Münih malt, özellikle Bock tipi biraların ana maltıdır.

Burada bahsedemediğimiz diğer malt çeşitlerinden de birkaç örnek vermek gerekirse: 

Acid Malt, Rauchmalz, Viyana Maltı, Peated Malt, Melanoidin Malt, Distillers Malt, Crystal Malt, Bal Maltı, Maris Otter, Propino, Kayın İsli Malt, Carafa

 

Ayrıca bahsedilen bira çeşitlerinden bir kaçını açıklamak gerekirse şu infografik yeterli olacaktır: 

Bu grafikte Bock, Dunkel, Stout, Porter, Lambic, Barley Wine, Pilsner, Pale Ale, American lager tipi biraların popüler markaları, tatlarının açıklaması ve alkol yüzdeleri görülebilir. 

3. Kullanılan Katkılara Göre

a. Meyveli Biralar

Özellikle ale tipi mayalar ile yapılan biralarda, tadın yoğunlaşmasının kolaylığı nedeni ile meyve katkıları tercih edilebilir. 

Yaygın olarak biralarda kullanılan meyveler şu şekildedir: Limon, Vişne, Ahududu/Frambuaz, Greyfurt. 

Limon genellikle bira mayalandıktan sonra kullanılması tercih edilen bir katkı olsa da birkaç italya ve Meksika menşeili birada mayalanma esnasında limon kabuğu kullanılarak da aromalandırma yapılır. 

Vişne ise özellikle Kriek isimli Belçika Biralarında kullanılır. Aslında geleneksel olarak lambic mayalama yöntemi ile yapılan bu biralarda artık lager tipi mayalama da kullanılmaktadır. 

Bu kategoriye dahil olup olmayacağı konusunda emin olamadığımız bir bira tipi de Barley Wine (Arpa Şarabı). %9 ila %12 alkol oranına sahip bu içecek, gerek mayası ve alkol oranı ile gerekse içimi ve saklanma yöntemleri ile şarap kültürüne daha yakındır. 

 

b. Agave Katkılı Biralar

Özellikle Meksika'da üretilen bu biralar artık tekila ya da mescal katkılı şekilde ticari olarak üretilmektedir. 

c. Ekstra Alkol Katkılı Biralar

Bira demeye bin şahit isteyen, gövdesiz, lezzetsiz ve sadece sarhoş olma amacıyla içilen biralardır.

Normal mayalama ve şişeleme ile ortaya çıkabilecek maksimum alkol oranı olan %6'lık derece yetmediğinde biraya alkol eklenir. Biranın alkol oranını artırmak için kullanılan ek alkollerin de tadını aldığı için biraseverler tarafından tercih edilmez.

4. Üretildiği ya da Keşfedildiği Bölgeye Göre

a. Kölsch

Almanya'nın Köln kentine has bir bira çeşididir. İçimi hoş ve lezzeti yoğundur. 

b. Pilsner

Çek Cumhuriyeti'nin Plzen kentinde üretilen, kendine has maltı, suyu ve şerbetçi otu ile dünyadaki en popüler biradır. 

c. IPA

Indian Pale Ale, üretildiği yerden çok götürüldüğü yer nedeniyle bu adı almıştır. Hindistan İngiliz işgali altında iken İngiltere'den Hindistan'a kadar biraların bozulmadan götürülebilmesi için bolca şerbetçiotu ile koruma sağlanması sonucunda oluşmuş bir bira çeşididir. Bolca kullanılan şerbetçiotu kendine has acımsı tadı her yudumda hissettirmektedir. 

 

Tür olarak kabul edilmesi doğru mu bilinmez ama üretildiği yere göre çeşitlendirilen diğer bira tipleri ise Amerikan Birası, English Bitter, Berliner weisse, Helles, Dortmunder ve Belçika Birasıdır.

Genel olarak bilinen bira çeşitleri için hazırlanmış şu tablo da basitçe ayrımı görebilirsiniz. 

 

Türkiye'de bira kültürü arttıkça eminiz ki bahsi geçen bütün bira tipleri ulaşılabilir olacaktır. İyi içimler dileriz.